ΟΙ ΤΣΑΜΗΔΕΣ

Ἡ ρητὴ ἀναγνώριση τοῦ Πρωτοκόλλου τῆς Φλωρεντίας ἐκ μέρους τῆς Ἑλλάδος εἶναι διακαὴς πόθος τῆς Ἀλβανίας. Τὴν ἴδια περίπου περίοδο, ἕνα νέο θέμα διετάραξε τὸν βίο τῶν Ἠπειρωτῶν καὶ δὴ ὅσων εἶχαν ἀπελευθερωθεῖ καὶ διαβιοῦσαν στὴν Ἑλλάδα. Αὐτὸ ἀφοροῦσε τὸ μέλλον ὅσων μουσουλμάνων ζοῦσαν σὲ ὁρισμένα χωριὰ κοντὰ στὸ Φιλιάτι, τὸ Μαργαρίτι καὶ τὰ περίχωρα τῆς Παραμυθιᾶς, τῶν ἀποκαλούμενων «Τσάμηδων». Ἡ προέλευση τοῦ ὄρου «Τσάμης» δὲν εἶναι ἀπολύτως ἐξακριβωμένη. Ὁρισμένοι ὑποστηρίζουν ὅτι προῆλθε ἀπὸ κάποιον Ἰσάμ, κάτοικο τοῦ Λεσκοβικίου, ὁ ὁποῖος ἦταν ὁ πρῶτος ἀρνησίθρησκος κατὰ τὴν τουρκικὴ κατάκτηση. Ἄλλοι θεωροῦν ὅτι προῆλθε ἀπὸ τὸν ποταμὸ Θύαμι, ποὺ βρίσκεται στὴν εὐρύτερη περιοχή. Πάντως, εἶναι ἱστορικῶς ἀποδεδειγμένον ὅτι οἱ Τσάμηδες εἶναι ἀπόγονοι ἐξισλαμισθέντων Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν τῆς Ἠπείρου. Κατὰ τὸν 15ο αἰώνα, ὅταν κατελήφθησαν τὰ Ἰωάννινα ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανούς, ἄρχισαν οἱ πρῶτοι μαζικοὶ ἐξισλαμισμοί, ποὺ ἐντάθηκαν μετὰ τὴν καταστολὴ τοῦ κινήματος τοῦ Ἐπισκόπου Λαρίσσης Διονυσίου τοῦ Φιλοσόφου, στὶς ἀρχὲς τοῦ 17ου αἰώνα. Οἱ περισσότεροι ἄλλαξαν τὴν πίστη τους, ὑποκύπτοντας στὴν βία, ἐνῶ κάποιοι ἄλλοι προσεχώρησαν ἑκουσίως στὸ Ἰσλὰμ γιὰ νὰ ἀποκτήσουν ἀξιώματα. Ἡ ἀλλαγὴ θρησκεύματος ὁδήγησε ταχύτατα καὶ στὴν μεταστροφὴ τῆς ἐθνικῆς συνειδήσεως. Αὐτοὶ ἔγιναν Τουρκαλβανοὶ καὶ φανατικοὶ διῶκτες τῶν Ἑλλήνων. Ἔκτοτε, ὁ ὅρος «Τσάμηδες» ταυτίστηκε μὲ τοὺς μουσουλμάνους ἐξωμότες. Εἶναι ἀδιαμφισβήτητο ὅτι σὲ ὅλους τούς ἀγῶνες τῶν Ἠπειρωτῶν γιὰ ἀποτίναξη τοῦ ὀθωμανικοῦ ζυγοῦ οἱ Τσάμηδες ἐτάχθησαν φανερὰ στὸ πλευρὸ τῶν ἀντιπάλων τους.

Ἀρχικῶς, ἡ διεθνὴς κοινότητα ἀπεφάνθη πὼς ἐπρόκειτο γιὰ ἕνα ἀμιγῶς ἑλληνοτουρκικὸ ζήτημα, καθὼς αὐτοὶ δὲν εἶχαν συγκροτημένη ἀλβανικὴ συνείδηση, ἐνῶ τὸ βασικὸ κριτήριο τοῦ αὐτοπροσδιορισμοῦ τους ἀποτελοῦσε ἡ μουσουλμανικὴ θρησκεία. Στὸ πλαίσιο αὐτό, ἀρκετοὶ μετανάστευσαν αὐτοβούλως στὴν Τουρκία, ἡ κυβέρνηση τῆς ὁποίας ἄρχισε νὰ προβάλει προσκόμματα, ἀρνούμενη νὰ δεχθεῖ περισσότερους Τσάμηδες στὸ ἔδαφός της, κυρίως γιὰ οἰκονομικοὺς λόγους, σὺν τῷ χρόνω. Τελικῶς, τὸν Ἰούνιο τοῦ 1925, ἀπεδέχθη τὴν ἐγκατάσταση ἄλλων 5.000 Τσάμηδων, ἀντὶ τῶν 10.000 ποὺ ζητοῦσε ἡ Ἀθήνα. Ἐντούτοις, ἡ κυβέρνηση τοῦ Ἀνδρέα Μιχαλακόπουλου εἶχε τὴν ἐλπίδα ὅτι μόλις ἀναχωροῦσε ἡ πρώτη ὁμάδα θὰ ἔσπευδαν νὰ ἀκολουθήσουν καὶ οἱ ὑπόλοιποι, ὑποχρεώνοντας τὴν Ἄγκυρα νὰ τοὺς δεχθεῖ στὸ ἔδαφός της. Ἄλλωστε, ὁ ἀριθμὸς τους εἶχε ὑπολογισθεῖ σὲ 20.160 ἄτομα. Τὸ ζήτημα φαινόταν πρὸς ἔβαινε πρὸς ἐπίλυση καὶ μάλιστα ὑπὲρ τῶν ἑλληνικῶν συμφερόντων, γεγονὸς τὸ ὁποῖο πιστοποιεῖται καὶ ἀπὸ τὶς διαμαρτυρίες τῶν Ἀλβανῶν τόσο πρὸς τοὺς Τούρκους ὅσο καὶ πρὸς τὸν γενικὸ γραμματέα τῆς Κοινωνίας τῶν Ἐθνῶν.

Δυστυχῶς, λίγες ἡμέρες ἀργότερα, ἀνέλαβε πραξικοπηματικὰ τὰ ἡνία τῆς Ἑλλάδος ὁ Θεόδωρος Πάγκαλος, ὁ ὁποῖος ἦταν γνωστὸς γιὰ τὰ φιλοαλβανικά του αἰσθήματα καὶ ἐπιθυμοῦσε τὴν ἐξομάλυνση τῶν διμερῶν σχέσεων προκειμένου νά… ἀναπτυχθεῖ ἡ Ἤπειρος οἰκονομικῶς. Πρὸς τοῦτο, ἔλαβε τὴν ὀλέθρια ἀπόφαση νὰ ἑξαιρεθοῦν οἱ Τσάμηδες ἀπὸ τὴν ἀνταλλαγή, ἀνατρέποντας ἐκ βάθρων τὴν πολιτικὴ ὅλων τῶν προηγουμένων ἑλληνικῶν κυβερνήσεων. Ἔκτοτε, οἱ Τσάμηδες παρέμειναν στὴν περιοχή. Σύμφωνα μὲ τὴν ἀπογραφὴ τοῦ 1928, ὁ ἀριθμὸς τους ἀνήρχετο σὲ 19.315 κατοίκους, ποὺ ἔμεναν κυρίως στὸν νομὸ Θεσπρωτίας. Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς κατοχῆς, δημιούργησαν μία ψευτοκυβέρνηση καὶ ἐπέβαλαν τὴν κυριαρχία τους, βασιζόμενοι καὶ στὶς αὐθαιρεσίες τῶν νεαρῶν τῆς διαβόητης «Μιλιτσία».

Μετὰ τὴν συνθηκολόγηση τῆς Ἰταλίας, ἀνέλαβαν ἐνεργότερο ρόλο στὸ πλευρὸ τῶν Γερμανῶν, οἱ ὁποῖοι εἶχαν ἄμεση ἀνάγκη σὲ ἔμψυχο δυναμικό. Φόρεσαν γερμανικὲς στολὲς καὶ συνεκρότησαν εἰδικὸ σῶμα, μὲ τὸ ὁποῖο εἰσῆλθαν στὰ Ἰωάννινα. Τὸ σῶμα αὐτὸ ἦταν ὑπεύθυνο γιὰ τὸν ἐμπρησμὸ 25.000 οἰκημάτων, γεγονὸς ποὺ εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα περίπου 100.000 Ἠπειρῶτες νὰ μείνουν ἄστεγοι ἐν μέσω χειμῶνος, τὸν Φεβρουάριο τοῦ 1944. Μετὰ τὴν ἀπελευθέρωση, οἱ ἑλληνικὲς Ἀρχὲς παρέπεμψαν πολλοὺς ἐξ αὐτῶν στὴν δικαιοσύνη. Συνεκροτήθη Εἰδικὸ Δικαστήριο Δωσιλόγων στὴν πρωτεύουσα τῆς Ἠπείρου, τὸ ὁποῖο κατεδίκασε ἐρήμην ¹ 1.930 Τσάμηδες γιὰ συνεργασία μὲ τὶς δυνάμεις κατοχῆς. Μάλιστα, ἐπέβαλε σὲ πολλοὺς ἐξ αὐτῶν τὴν ποινὴ τοῦ θανάτου, ἐνῶ προχώρησε καὶ σὲ δήμευση τῆς περιουσίας τους. Τὰ ἀποτελέσματα τῆς πολιτικῆς τοῦ Παγκάλου (ἀλλὰ καὶ τοῦ προκατόχου τοῦ Μιχαλακόπουλου) ἀναδύονται ἀνάγλυφα σὲ ἀναλυτικὸ ἀναλυτικὸ ὑπόμνημα ποὺ ἀπέστειλε ὁ Γιαννάκης Σπύρος στὸν ὑπουργὸ Ἐξωτερικῶν Λουκᾶ Κανακάρη-Ροῦφο. Τὸ ὑπόμνημα συνοδευόταν ἀπὸ τὴν παρακάτω ἐπιστολὴ πρὸς τὸν ὑφυπουργὸ τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου Βασ. Μακρή, τὴν 12η Αὐγούστου 1926. ²

Κύριε Ὑφυπουργέ,

Ἡ πίστις μου ὅτι ἀπευθύνομαι πρὸς ἐγνωσμένον φίλον της Β. Ἠπείρου καὶ τοῦ πληθυσμοῦ ταύτης, τοὺς ὁποίους ἄλλοτε καὶ ὑπὸ ἄλλην ἰδιότητα ἀπείρως ὑποστηρίξατε, μοῦ δίδει τὸ θάρρος νὰ ἐπικαλεσθῶ τὴν ὑμετέραν πολύτιμον συνδρομήν, κατὰ τὰς κρισίμους σημερινᾶς στιγμᾶς τὰς ὁποίας διάγει οὗτος.

Ἔχω τὴν τιμὴν νὰ ἐπισυνάψω ἀντίγραφον ὑπομνήματός μου πρὸς τὸν κ. Ροῦφον, Ὑπουργὸν ἐπὶ τῶν Ἐξωτερικῶν, μὲ τὴν θερμὴν παράκλησιν νὰ τὸ ἀναγνώσητε μετὰ τῆς δεούσης προσοχῆς, ὧν βέβαιος ὅτι θὰ προσθέσητε τὴν ἰσχὺν τοῦ ἀξιώματός σας ὑπὲρ τοῦ δικαίου τούτου.

Ἐπὶ τὴ βεβαιότητι ὅτι ἡ παράκλησίς μου αὔτη θέλει τύχη τῆς εὐμενοῦς ὑμῶν ἀκροάσεως, διατελῶ   

Μετ’ ἀπείρου ὑπολήψεως

Γιαννάκης Σπύρος

(συνεχίζεται)

Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὴν β΄ ἔκδοση τοῦ βιβλίου ὑπὸ τὸν τίτλο «Ὁ ἑλληνισμὸς τῆς βορείου Ἠπείρου μέσα ἀπὸ ἄγνωστα ντοκουμέντα» τῶν ἐκδόσεων Πελασγός.

1. Σημειωτέον ὅτι 16.000 – 17.000 Τσάμηδες ἐγκατέλειψαν ἐθελουσίως τὴν ἑλληνικὴ ἐπικράτεια μετὰ τὴν ἀποχώρηση τῶν γερμανικῶν στρατευμάτων προκειμένου νὰ ἀποφύγουν τὴν Νέμεση τῆς Δικαιοσύνης. 

2. Τὰ δύο κείμενα βλέπουν τὸ φῶς τῆς δημοσιότητος γιὰ πρώτη φορὰ στὸ προσφάτως ἐκδοθὲν βιβλίο ὑπὸ τὸν τίτλο «Ὁ ἑλληνισμὸς τῆς βορείου Ἠπείρου μέσα ἀπὸ ἄγνωστα ντοκουμέντα» τῶν ἐκδόσεων Πελασγὸς

Φώτο: Τσάμηδες στὴν πλακόστρωτη ἀγορὰ τῆς Παραμυθιᾶς.