Η ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΩΝ ΑΛΒΑΝΩΝ ΓΙΑ ΕΝΩΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (μέρος Δ΄)

Οἱ Ἀλβανοὶ ἀντιπρόσωποι διεμήνυσαν (μέσω τοῦ Ὡρολογὰ) στὸν Χρυσοχόου ὅτι ἐπιθυμοῦσαν νὰ συναντηθοῦν μαζί του τὸ ταχύτερο δυνατὸν καὶ ὑπὸ καθεστὼς πλήρους μυστικότητος. Ὁ Χρυσοχόου πρότεινε ὅπως ἡ συνάντηση λάβει χῶρα στὴν οἰκία τοῦ Μπόργια, ἡ ὁποία εὐρίσκετο πλησίον τῶν γραφείων τῆς Ἠλεκτρικῆς Ἑταιρείας, ἀμέσως μόλις σκοτεινίαζε, τὴν ἑπομένη. Πράγματι στὶς 18.00 μ.μ. τῆς 8ης Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε ἡ συνάντηση, μὲ τὴν παρουσία καὶ τοῦ Βορειοηπειρώτη Κων. Γώδη. Τὸ περιεχόμενό της κατεγράφη ἀπὸ τὸν Χρυσοχόου σὲ μία λεπτομερῆ ἔκθεση, τὴν ὁποία συνέταξε. Τὴν ὑπέβαλε στὴν κυβέρνηση τῶν Ἀθηνῶν, τὴν ἐξόριστη κυβέρνηση καὶ τοὺς ἀρχηγοὺς τῶν πολιτικῶν κομμάτων, μετὰ τὴν ἐπίδειξή της στοὺς Ἀλβανοὺς ἀντιπροσώπους, οἱ ὁποῖοι συμφώνησαν μὲ τὸ περιεχόμενό της. Ὁ Χρυσοχόου ἐξέθετε τὸ ἱστορικὸ τῶν συνομιλιῶν καὶ κατέληγε μὲ τὴν πρόταση «ὅπως αἳ συνομιλίαι συνεχισθῶσιν ἀποστελλομένου εἰς Θεσσαλονίκην εἰδικοῦ ἐκπροσώπου ἐν πεποιθήσει ὅτι οἱ τιθέμενοι ὄροι ἰκανοποιούσι τὸ ἐθνικὸν συμφέρον ἐνισχύσωσι καὶ ἀντὶ τῆς Βορείου Ἠπείρου πρὸς ἢν στρέφονται αἳ ἐθνικαὶ ἠμῶν διεκδικήσεις, ἡ Ἑλλὰς θὰ κερδίση ὁλόκληρον τὴν Ἀλβανίαν».

Σημειωτέον ὅτι μετὰ τὸ πέρας τῶν συνομιλιῶν ὁ πρόεδρος τῆς ἀλβανικῆς ἐπιτροπῆς Κώττα κάλεσε τὸν Ὡρολογὰ καὶ τοῦ ζήτησε νὰ προβεῖ σὲ μία ἐμπιστευτικὴ ἐνημέρωση τοῦ Χρυσοχόου. Πράγματι, αὐτὸς τοῦ δήλωσε ὅτι στὶς ἐπίσημες διαπραγματεύσεις οἱ Ἀλβανοὶ εἶχαν τὴν πρόθεση νὰ προβοῦν σὲ ὑποχωρήσεις τόσο στὸ ζήτημα τῆς βόρ. Ἠπείρου ὅσο καὶ γιὰ ὅσα θέματα ποὺ δὲν ἀφοροῦσαν ἀποκλειστικὰ καὶ μόνον μουσουλμανικὲς περιοχές. Κατόπιν, τὰ μέλη τῆς ἀλβανικῆς ἀντιπροσωπείας παρέμειναν στὴν πρωτεύουσα τῆς Μακεδονίας ἐν ἀναμονὴ τῆς ἀπαντήσεως τῶν Ἑλλήνων. Στὴν Ἀθήνα, ὁ Ράλλης ἀντιμετώπισε θετικὰ τὶς προτάσεις τους ἀλλὰ οἱ πολιτικοὶ ἀρχηγοὶ καθυστέρησαν κατὰ πολὺ νὰ ἐκδηλώσουν τὶς προθέσεις τους, προφανῶς γιὰ νὰ συνεννοηθοῦν μὲ τὸ Κάϊρο. Στὰ τέλη Ἀπριλίου, ἀνέθεσαν σὲ ὁρισμένους πολιτευτὲς τῶν προπολεμικῶν κομμάτων στὴν Θεσσαλονίκη νὰ ἔρθουν σὲ ἐπαφὴ μὲ τὰ μέλη τῆς ἀλβανικῆς ἀντιπροσωπείας, ὅπερ καὶ ἐγένετο. Δυστυχῶς, δὲν ὑπάρχουν πολλὰ στοιχεῖα γιὰ τὸ περιεχόμενο τῶν συνομιλιῶν. Τὸ μόνο βέβαιον εἶναι ὅτι οἱ Ἀλβανοὶ ἐπανέλαβαν τὶς προτάσεις τους ποὺ εἶχαν ὑποβάλει καὶ στὸν Χρυσοχόου.

Στὰ μέσα τοῦ ἑπομένου μηνός, ἔφθασε στὴν συμπρωτεύουσα ὁ ἐκπρόσωπος τῆς ἀλβανικῆς κυβερνήσεως μπέης Τζαβὴτ Λεσκοβίκου, ὁ ὁποῖος εἶχε διατελέσει πρεσβευτὴς τῆς χώρας του στὴν Ἀθήνα καὶ τὸ Βερολίνο. Τὴν 16η Μαΐου, ἐπεσκέφθη μαζὶ μὲ ἄλλα δύο μέλη τῆς ἐπιτροπῆς τὸν Χρυσοχόου, τοῦ ἐπέδειξε τὰ ἐπίσημα διαπιστευτήριά του καὶ τοῦ ἀνέφερε πὼς εἶχε μεταβεῖ στὴν πόλη πρὸς ἐπίσπευση τῶν διαπραγματεύσεων. Ὁ Ἕλληνας ἀξιωματοῦχος ἀπεκόμισε τὴν ἐντύπωση ὅτι ὁ Ἀλβανὸς μπέης εἶχε φθάσει στὴν Θεσσαλονίκη μετὰ τὴν συζήτηση τῆς ἀλβανικῆς ἀντιπροσωπείας μὲ τοὺς ἐκπροσώπους τῶν ἑλληνικῶν πολιτικῶν κομμάτων μὲ σκοπὸ νὰ ξεκινήσει τὶς διαπραγματεύσεις στὴν Θεσσαλονίκη ἢ στὴν Ἀθήνα μὲ τὶς ἐπίσημες ἑλληνικὲς Ἀρχές. Μάλιστα, ἄφησε νὰ διαφανεῖ ἡ πεποίθησή του ὅτι θὰ ἐλάμβανε καὶ εἰδικὰ διαπιστευτήρια πρὸς τοῦτο. Ὁ Χρυσοχόου τὸν συνεβούλεψε νὰ κρατήσει ἐπαφὴ μὲ τοὺς ἐκπροσώπους τῶν πολιτικῶν κομμάτων, ὅπως καὶ ἔγινε. Οἱ ἐπαφές, ὅμως, ἀπέβησαν ἄκαρπες ἐπειδὴ οἱ πολιτικοὶ ἀρχηγοὶ δὲν ἐπικοινώνησαν μὲ τοὺς ἐκπροσώπους τῶν κομμάτων. Αὐτὸ συνέβη, καθὼς ὅλοι εἶχαν στρέψει τὴν προσοχή τους στὸ Συνέδριο τοῦ Λιβάνου, τὸ ὁποῖο θὰ ἀπέβαινε σὲ μεγάλο βαθμὸ καθοριστικὸ γιὰ τὶς μελλοντικὲς πολιτικὲς ἐξελίξεις στὴν χώρα.

Στὰ τέλη Μαΐου, ὁ Λεσκοβίκου καὶ ὁ Φάλος ἐνημέρωσαν τὸν Χρυσοχόου ὅτι ὁ πρῶτος εἶχε λάβει ἐξουσιοδότηση ἀπὸ τὴν κυβέρνησή του γιὰ νὰ ἀποδεχθεῖ τὴν ἑλληνικὴ θέση σχετικὰ μὲ τὸ βορειοηπειρωτικὸ ζήτημα κατὰ τὶς ἐπίσημες διαπραγματεύσεις. Ἐπίσης, ὁ Λεσκοβίκου ἐπέδειξε στὸν Χρυσοχόου μία σειρὰ πληρεξουσίων ἐγγράφων ἐκ μέρους φυλάρχων, πολιτικῶν ἀρχηγῶν κ.α. Ἐν τῷ μεταξύ, διέρρευσε τὸ μυστικὸ καὶ προκάλεσε τὶς ἀντιδράσεις πολλῶν Βορειοηπειρωτῶν, οἱ ὁποῖοι θεωροῦσαν ὅτι οὐδεμία διαπραγμάτευση ἔπρεπε νὰ γίνει μὲ τοὺς διῶκτες τους τὶς παραμονὲς τῆς λήξεως τοῦ πολέμου, ἐνῶ ἤλπιζαν ὅτι ὁ Ἑλληνικὸς Στρατὸς θὰ ἀπελευθέρωνε ἐκ νέου τὴν πατρίδα τους καὶ οἱ δήμιοί τους θὰ ἀντιμετώπιζαν τὴν νέμεση τῆς Δικαιοσύνης. Πρὸς τοῦτο, ἐκπρόσωποι τῶν Βορειοηπειρωτῶν μετέβησαν στὴν Ἀθήνα, ὅπου συνήντησαν τὸν Ράλλη καὶ ἀρκετοὺς πολιτικοὺς ἀρχηγούς, ἐκφράζοντας τὴν σφοδρὴ ἀντίθεσή τους. Ἐπίσης, οἱ Βορειοηπειρῶτες τῆς Θεσσαλονίκης συνέταξαν μία ἔκθεση, στὴν ὁποία διεκτραγωδοῦσαν τὴν κατάστασή τους, καθὼς καὶ τὰ ἐγκλήματα τῶν ἀνδρῶν τοῦ «Ἐθνικοῦ Μετώπου» καὶ τὴν ἐπέδωσαν στὸν Χρυσοχόου. Ὁ τελευταῖος τὴν προώθησε ἀμέσως στὸ Κάϊρο καὶ στὸ Συμμαχικὸ Στρατηγεῖο, ἐνῶ ἀντίγραφό της ἔστειλε στὴν κυβέρνηση τῶν Ἀθηνῶν.

Αὐτὴ ἀξίωσε ἀμέσως ἀπὸ τὸν Χρυσοχόου νὰ ζητήσει ἔγγραφη δέσμευση τῆς ἀλβανικῆς κυβερνήσεως γιὰ τὴν παύση κάθε διώξεως εἰς βάρος τῶν Βορειοηπειρωτῶν. Μετά, ἀκολούθησε ἡ ἀνταλλαγὴ διαφόρων ἐπιστολῶν μεταξὺ τῶν δύο ἀνδρῶν, στὶς ὁποῖες ὁ Ράλλης φαίνεται ὅτι προσπαθοῦσε νὰ σχηματίσει μία πραγματικὴ εἰκόνα τῆς καταστάσεως στὴν βόρ. Ἤπειρο, ἐνῶ ὁ Χρυσοχόου ἐπεδίωκε νὰ μὴν χαθεῖ ἡ εὐκαιρία γιὰ τὴν ἀναίμακτη ἀπελευθέρωση τῆς περιοχῆς καὶ τὴν ἐνσωμάτωσή της στὸν ἐθνικὸ κορμό. Τελικῶς, τὸν Αὔγουστο, ὁ τελευταῖος κατοχικὸς πρωθυπουργὸς κουράστηκε νὰ ἀναμένει τὴν συναίνεση τῶν πολιτικῶν ἀρχηγῶν καὶ ἀπεφάσισε νὰ προχωρήσει μόνος του στὶς διαπραγματεύσεις. Πρὸς τοῦτο, κάλεσε τὸν Λεσκοβίκου νὰ ἔρθει στὴν Ἀθήνα. Λίγο πρὶν τὸ μάθει ὁ Ἀλβανὸς μπέης, ὅμως, ἡ κυβέρνηση στὰ Τίρανα κατέρρευσε μὲ ἀποτέλεσμα ἐκεῖνος νὰ στερηθεῖ πάσης δικαιοδοσίας ἕως ὅτου ἡ νέα κυβέρνηση τὸν ἐφοδίαζε μὲ ἀντίστοιχα ἔγγραφα.

Στὰ τέλη τοῦ μηνὸς ἐκείνου, ἐσχηματίσθη μία νέα ἀλβανικὴ κυβέρνηση, ἡ ὁποία ἔστειλε τὰ σχετικὰ ἔγγραφα στὸν Λεσκοβίκου, χρησιμοποιώντας ὡς ἀποστολέα τὸν Φάλο. Ὁ τελευταῖος, ὅμως, συνελήφθη στὴν Κορυτσὰ ἀπὸ Ἀλβανοὺς κομμουνιστές, οἱ ὁποῖοι βρῆκαν πάνω του τὰ ἔγγραφα. Τὸν θεώρησαν προδότη τῆς πατρίδος του καὶ τὸν ἐξετέλεσαν. Ὁ Λεσκοβίκου πληροφορήθηκε τὸ θλιβερὸ συμβὰν καὶ ἀπεφάσισε νὰ μὴν ἀναμένει τὴν ἀποστολὴ τῶν νέων διαπιστευτηρίων στὴν Θεσσαλονίκη ἀλλὰ νὰ μεταβεῖ στὴν Ἀθήνα, ζητώντας ἀπὸ τὴν νέα κυβέρνηση νὰ στείλει ἐκεῖ τὰ σχετικὰ ἔγγραφα πρὸς ἐξοικονόμηση χρόνου. Ζήτησε, λοιπόν, τὴν σχετικὴ ἄδεια ἀπὸ τὶς γερμανικὲς Ἀρχές, οἱ ὁποῖες ὅμως δὲν τοῦ τὴν παρεῖχαν, καθὼς εἶχαν ἤδη πληροφορηθεῖ τὰ διαμειφθέντα. Λίγες ἑβδομάδες ἀργότερα, οἱ κατοχικὲς Ἀρχὲς ἐγκατέλειψαν τὴν Ἀθήνα, στὴν ὁποία ἐγκαταστάθηκε ἡ κυβέρνηση τοῦ Γεωργ. Παπανδρέου. Ἡ τελευταία οὐδεμία συνέχεια ἔδωσε στὶς διαπραγματεύσεις, ὅπως ἄλλωστε καὶ ἡ νέα κομμουνιστικὴ κυβέρνηση τῶν Τιράνων. Ὡς ἐκ τούτου, ἡ πρωτοβουλία τῶν Ἀλβανῶν ναυάγησε ὁριστικά.           

(συνεχίζεται)

(Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὴν γ΄ ἔκδοση τοῦ βιβλίου ὑπὸ τὸν τίτλο «Ὁ ἑλληνισμὸς τῆς βορείου Ἠπείρου μέσα ἀπὸ ἄγνωστα ντοκουμέντα» τῶν ἐκδόσεων Πελασγός).

1.  Σημειωτέον ὅτι ὁ Κώττα καὶ ὁ Λεσκοβίκου συνελήφθησαν ἀπὸ τμήματα τοῦ Ε.Α.Μ. – Ε.Λ.Α.Σ. στὴν Θεσσαλονίκη καὶ παρεδόθησαν στοὺς Ἀλβανοὺς κομμουνιστές. Οἱ τελευταῖοι τούς φυλάκισαν μαζὶ μὲ ὅλους τους ἀντιφρονοῦντες καὶ τοὺς ἀξιωματούχους τῶν προηγουμένων κυβερνήσεων. Τὸν Μάρτιο τοῦ 1945, τοὺς προσήγαγαν σὲ δίκη μὲ τὴν κατηγορία τῆς ἐσχάτης προδοσίας. Τὸ δικαστήριο τοὺς κατεδίκασε εἰς θάνατον ἀλλὰ ἡ ποινὴ τοὺς μετετράπη σὲ φυλάκιση… 101 ἐτῶν. Ἀντιθέτως, ὁ Μπόργια πρόλαβε νὰ διαφύγει στὴν Ἀθήνα. Ὁ Χρυσοχόου συμμερίστηκε ἐν μέρει τὴν «τύχη» τῶν πρώτων, καθὼς συνελήφθη ἀπὸ ἄνδρες τοῦ Ε.Α.Μ. – Ε.Λ.Α.Σ., ὅταν αὐτὰ εἰσῆλθαν στὴν Θεσσαλονίκη, τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1944. Ἄλλωστε, στοὺς τοίχους ἦταν γραμμένο τὸ σύνθημα «θάνατος στὸν Χρυσοχόου». Εἶχε τοποθετηθεῖ στὴν θέση τοῦ Γενικοῦ Διοικητοῦ Μακεδονίας ἀπὸ τὴν κυβέρνηση «ἐθνικῆς ἑνότητος» ὑπὸ τὸν Παπανδρέου.  Ἐνεκλείσθη μαζὶ μὲ συνεργάτες του στὸ στρατόπεδο συγκεντρώσεως τῆς Ἀρδέας. Ἀργότερα, κατεδικάσθη ὑπὸ λαϊκοῦ δικαστηρίου «ὡς ἐχθρός της ἐνοποιήσεως τῆς Μακεδονίας». Μάλιστα, ἔγινε καὶ εἰκονικὴ ἐκτέλεσή του στὸ χωριὸ Φούστανη Ἀρδέας. Ἀπελευθερώθηκε, μετὰ τὴν ὑπογραφὴ τῆς Συμφωνίας τῆς Βάρκιζας. Μεταπολεμικά, διετέλεσε Ἀντιπρόεδρος καὶ Διευθύνων Σύμβουλος τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἐρυθροῦ Σταυροῦ. Ἀπεβίωσε τὸ 1967 καὶ μία ὁδὸς τῆς συμπρωτεύουσας φέρει τὸ ὄνομά του.

 ΛΕΖΑΝΤΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ: Ὁ πρωθυπουργὸς τῆς ἐξόριστης ἑλληνικῆς κυβερνήσεως Γεωργ. Παπανδρέου.