Τα σχολεία στο Βορειοηπειρωτικό χώρο: τα σχολεία της Δίβρης

Η πολυάνθρωπη Δίβρη είναι το κεφαλοχώρι και ο βιγλάτορας των Ριζών. Είναι αλήθεια ότι δεν φτάνει τη Δρόβιανη στα γράμματα και τα πλούτη. Η Δίβρη όμως διακρίνεται στην παλικαριά και στο ντουφέκι.

«Ηρωοτόκο Δίβρη» την αποκαλεί ο συγγραφέας Βασίλειος Κυράνης στα «Ελληνο-Ηπειρωτικά».  Κι έτσι ήταν, ανά τους αιώνες της ιστορίας μας. Μα και στα γράμματα, η Δίβρη δεν μένει πίσω, έχει κι εδώ ιστορικές παραδόσεις πολύ πρώιμες. Ας πάρουμε τα δεδομένα χρονολογικά:

     Α΄ Ένα χειρόγραφο της Μονής Διβροβουνίου, το οποίο κατείχε ο Δροβιανίτης ιστοριοδίφης Νικόλας Μυστακίδης, ανάφερε ότι στη Μονή αυτή λειτουργούσε σχολείο κατά το 1614 με δάσκαλο έναν Γεώργιο Βρεττό, από το χωριό Μασκουλόρι του Αργυροκάστρου, ο οποίος πληρωνόταν από τη Μονή.

     Β΄ «Η ιερή Μονή Δίβρας – γράφει ο Βασίλης Γεωργίου – κτισμένη τον 14^ο αιώνα είχε γίνει μεγάλο εκπαιδευτικό κέντρο (στα υπόγεια της μονής) του Ηπειρωτικού Ελληνισμού. Είχε πλούσια βιβλιοθήκη με εκατοντάδες χειρόγραφα και σπάνια βιβλία και ανεκτίμητα θρησκευτικά βιβλία. Κατά την επίσκεψή του στο μοναστήριο αυτό ο εθναπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός το 1775 εκτιμώντας τις δυνατότητές του ίδρυσε Ανώτερη Σχολή για τη μόρφωση του διδακτικού προσωπικού των σχολείων. Και από εκεί δεν άργησαν να περάσουν οι Τούρκοι με τους συνεργάτες τους Τουρκαλβανούς αφήνοντας πίσω τους τη γνωστή κατάσταση».

      Ο πλούτος των χειρόγραφων, βιβλίων και άλλων κειμηλίων καταστράφηκαν από τις διάφορες επιδρομές των Τούρκων και τελικά από τους Τουρκαλβανούς στην επανάσταση του Λυκουρσίου το 1878. Εάν θα είχαν διασωθεί τα πολλά χειρόγραφα και βιβλία, θα μαθαίναμε πολλά για την ιστορία αυτού του τόπου. Αρκετά χειρόγραφα έπεσαν σε διάφορα χέρια, τα οποία είδαν το φως της δημοσιότητας.

     Γ΄ Η Σχολή Μονής Διβροβουνίου.

    «Ανώτερη σχολή της αρχαίας διαλέκτου και των επιστημών, συσταθείσα το 1775 υπό Κοσμά του Αιτωλού για την μόρφωση διδακτικού προσωπικού, που ήταν απαραίτητο για τη λειτουργία των νεοϊδρυθέντων σχολείων. Το διδακτήριο της σχολής αυτής σώζονταν σε καλή κατάσταση μέχρι του έτους 1905, οπότε πέρασε από τη Μονή ο ιεροκήρυκας της Μητροπόλεως Αργυροκάστρου Σωφρόνιος Παπα- Κυριακού και το είδε. Στην Πατριαρχική ή Σταυροπηγιακή Μονή Στύλου και Δίβρεως λειτουργούσε σχολείο, φυτώριο μελλοντικών δασκάλων και κληρικών. Εξαρτιόνταν από το οικουμενικό Πατριαρχείο, αναγνωρισμένο από τις τουρκικές αρχές», αναφέρει ο Βασίλης Μπαράς στο βιβλίο του  «Το Δέλβινο»

     Δ΄ Η Μονή Αβαρίτσης, Παλαία σχολή. Χαρακτηρίστηκε σαν «φυτώριο στελεχών».

 «Την εν τη της Αβαρίτσης Μονή φωτοβόλον εστίαν επανήγαγεν εις την ζωήν (1778) προς κραταίωσιν της πίστεως ημών ιδίως ο ισαπόστολος Κοσμάς συστήσας εν τη σταυροπηγιακή της Δίβρεως Μονή σχολήν, επί μικρόν μεν διαρκέσασαν, αλλά σπουδαίως τους περιοίκους ωφελήσασαν. Ο ηγούμενος της Μονής ταύτης, του Στύλου επιλεγόμενος, Ιωαννίκιος γενναίως συνεβάλετο (1860) προς ανέργεσιν εκκλησίας και σχολείου εν τοις κοινότησι «Δίβρης – Δεκατρείς» και «Δίβρης – Καβαλαράτης». Διανοούμενος δε να διατηρήση την Σχολήν από των εκεί αγαθών ημών. Ου μην αλλά ο διάδοχος εκείνου Χαρίτων εκ του υστερήματος αυτού από του 1870 προς διατήρησιν της Σχολής ταύτης 2.000 γρόσια ετησίως χορηγεί».

Το έγγραφο αυτό προέρχεται από τον κατάλογο των σχολείων που ίδρυσε στη Βόρειο Ήπειρο ο ισαπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός. Πληροφορίες του Δροβιανίτη λόγιου Νικ. Μυστακίδη.

     Ε΄ Η Κεντρική Αστική Σχολή.  Ιδρύεται στη Δίβρη, στο μεγαλοχώρι των Ριζών – Θεολόγου το 1870. Τη Σχολή αυτή τη διατηρούσε η Σταυροπηγιακή Μονή Διβροβουνίου.

     Κατά το 1870 αναφέρεται ως διδάσκων και ο Γεώργιος Παππάς από Γιαννιτσάτι. Το 1878 διδάσκει ο Κυριάκος Φίλιος, ενώ το 1888 αναφέρεται ο Χρήστος Καλύβας από Δρόβιανη. Το 1899 δίδασκαν δύο διδάσκαλοι. Λειτουργούσαν 7 τάξεις, ενώ ο αριθμός των μαθητών κυμαίνονταν από 70 μέχρι 80. Μετά ταύτα ο αριθμός των τάξεων έγινε 6. Στη Σχολή Δίβρης φοιτούσαν μαθητές και από τα γύρω χωριά του Βούρκου. Από μια στατιστική του 1898-1899 για τα σχολεία μας (εφημερίδα «Αγών» των Αθηνών) φαίνεται ότι η Δίβρη είχε 1.100 κατοίκους, ένα ελληνικό σχολείο με 80 μαθητές, καμιά μαθήτρια, δύο διδάσκαλους, δαπάνες σε γρόσια 1.400 ετησίως. Το 1907 με δάσκαλο το Βασίλειο Μπαρά άρχισαν να φοιτούν και κορίτσια. Ήταν κάπου 12 το όλον. Σ’αυτά έδινε μάθημα μια δασκάλα από τα Γιάννενα, που λεγόταν Καλλιόπη Κατσίγκρα (Πάταρα). Στο χαλασμό του Δώδεκα μαζί με το χωριό κάηκε και το σχολείο. Μετά την επιστροφή των κατοίκων, το σχολείο συνέχισε να λειτουργεί στο γυναικείο της εκκλησίας και στο αμελικό (ξενώνα), κτίριο που βρισκόταν στο Κέντρο. Η διοίκηση των σχολικών πραγμάτων ανήκε πάντοτε στην πρωτοβουλία των αρχιερέων. Αλλά και οι πρόκριτοι δεν έλειπαν από τις εφορευτικές επιτροπές των σχολείων.

Χαράλαμπος Κίτσιος - Συνταξιούχος Δάσκαλος