Οι παλιές εκκλησίες της Βορείου Ηπείρου: η Αγία Βαρβάρα

Ήταν και παραμένει κοινή ενορία των χωριών: Αλύκο, Τσαούσι και Τρέμουλη.  Δίπλα στην εκκλησία ήταν το σχολειό και το νεκροταφείο, το οποίο και παραμένει ΒΔ της εκκλησίας. Στο πρέκι (πράκι) της κεντρικής πόρτας  της εκκλησίας είναι σκαλισμένη η επιγραφή της εικόνας.

Η επιγραφή μας βεβαιώνει το χρόνο θεμελίωσης της εκκλησίας της Αγίας Βαρβάρας. Μας υποδεικνύει, επίσης, ότι  είναι Επαρχιακή και υπάγεται εις την Μητρόπολη Αργυροκάστρου. Η τοποθεσία και η θέα της είναι εξαιρετική. Περιβάλλεται από ελαιώνα, κυπαρίσσια και άφθονο πράσινο. Την αντικρίζουν περισσότερα από 20 χωριά της περιοχής. Κάθε χρόνο, από τότε που χτίστηκε η εκκλησία, (με εξαίρεση την περίοδο 1967-1990 όπου το ολοκληρωτικό κομμουνιστικό καθεστώς κατάργησε τη θρησκεία και κατέστρεψε τις εκκλησιές), γιορτάζεται στις 4 Δεκεμβρίου, μέρα μνήμη της Αγίας Βαρβάρας.

Ο ρυθμός της εκκλησίας είναι αναγεννήσεως μετά εσωτερικού τρούλου και χωρισμένη σε τρία κλίτη. Η εσωτερική διακόσμηση φανερώνει την όχι καλή οικονομική ευχέρεια των κατοίκων. Η πρόσοψη του Ιερού ήταν με ξυλόγλυπτα καλής ξυλογλυπτικής τέχνης, προπάντων η δίφυλλη πόρτα του Ιερού με τα αριστοτεχνικά σκαλιστά  φίδια και από πάνω της  τα δυο περιστέρια και ο σταυρός, όπου οι πιστοί του χωριού μας έκρυψαν και διαφύλαξαν  στον άγριο αθεϊσμό του 1967, για να στολίσουν ξανά την εκκλησία  μας μετά το 1990. Η μεγάλη τους αξία ως έργα υψηλής τέχνης, αγνώστου χρόνου κατασκευής, δυστυχώς έγιναν λεία των αρπαχτικών κτηνών με τις γραβάτες και τα μαύρα τζιπ. Μια μέρα του Αυγούστου  του 2008 έσπασαν την πόρτα, τα φόρτωσαν στο τζιπ κι έφυγαν σαν «κύριοι».

Η εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας έχει δυο εισόδους: Την κεντρική, από την οποία εισέρχονται συνήθως οι άντρες και την άλλη απ’ τον Νάρθηκα απ’ όπου εισερχόταν παλιά, κατά  συνήθειας, οι γυναίκες, οι οποίες εκεί, δια των καφασιών (δικτυωτά πλέγματα), παρακολουθούσαν τη Θεία Λειτουργία. Και από τις δύο εισόδους υπήρχαν υπόστεγα. Τώρα υπάρχει μόνον από τη μεριά του Νάρθηκα. Βόρεια της εκκλησίας και σε απόσταση λίγων μέτρων, είναι χτισμένο το καμπαναριό, πάνω σε βράχια. Λίγα μέτρα βορειότερα του καμπαναριού ήταν χτισμένο, από το 1874, το σχολείο. Στο καμπαναριό είχαν τοποθετήσει μια μεγάλη καμπάνα, όπου, όπως θυμόταν ο αγωνιστής  Σταύρος Κ. Κόκκαλης, την είχαν φέρει το 1904 από τη Ρωσία. Μετά από χρόνια και αφού η μεγάλη καμπάνα είχε ραγίσει και δεν χτυπούσε καλά, έφεραν μια καινούργια, μικρότερη, δωρεά του έμπορα Καλιάφα από τη Δρόβιανη, εγκαταστημένος στην Αίγυπτο.

Άλλα εξωκλήσια που λειτουργούσαν μια φορά το χρόνο ή (όπως μας διηγείται ο Σπύρος Παππάς) όταν ήθελε κάποιος, σε οποιαδήποτε άλλη ημερομηνία, να τ’ ανοίξει, έχοντάς το για τάμα, ήταν του Αϊ Βασίλη στο Τσαούσι και η Αγία Μαρίνα στο Κασιμελάμπεη (σήμερα Νεοχώρι)». Ένας γήλοφος προς τα νότια του χωριού, που φέρνει το όνομα «Παλιοκκλήσι», ήταν η Αγία Παρασκευή. Στις ημέρες των παππούδων μας και των παππούδων τους δεν υπήρχε εκκλησία. Μόνο τα χαλάσματα μαρτυρούσαν και επιβεβαίωναν την μακρινή ύπαρξή της.

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός, το όποιο αναφέρει ο κ. Α. Μαμόπουλος στο βιβλίο του: «Ήπειρος»,  όπου γράφει: «Στην Αβαρίτσα του Δελβίνου σώζονται ερείπια του Ναού της Αγίας Παρασκευής. Όταν το χωριό εξισλαμίστηκε, πάνω στα ερείπια του Ναού χτίσθηκε τζαμί. Η μεγάλη εικόνα της Αγίας Παρασκευής, ίση με μισή πόρτα μέγεθος, μεταφέρθηκε στο Αλύκο, όπου και σώζεται ακόμα, κειμήλιο από το τουρκικό χωριό». Αυτήν την μεγάλη εικόνα με το μέγεθός της και μάλιστα σχισμένη στη μέση, την θυμούνται στα χωριά της ενορίας μας, όλοι οι πιστοί, που το 1967 ήταν κάποιας ηλικίας. Η συγκεκριμένη εικόνα ήταν τοποθετημένη δυο μέτρα δεξιά απ’ την κύρια είσοδο και σ’ αυτήν ασπάζονταν όλοι οι πιστοί έως το 1967. Το ότι οι τελευταίοι χριστιανοί πιστοί της Αβαρίτσας επέλεξαν το Αλύκο, για να προσφέρουν την αγαπημένη τους εικόνα, αποδεικνύει περίτρανα  την βαθιά πίστη, την μπέσα και την παλικαριά των Αλυκιωτών.

Το ερώτημα έχει να κάνει με το: Αν η εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας, που χτίστηκε το 1877, χτίστηκε σε νέα θέμελα ή προϋπήρχε εκκλησία στο ίδιο μέρος και είχε καταρρεύσει;

Θ’ αναφερθούμε σε μερικά ιστορικά στοιχεία κι ας βγάλουμε τα συμπεράσματά μας:

1. Το γεγονός ότι το 1856 στα χωριά Αλύκο, Τσαούσι και Τρέμουλη υπήρχαν 50 χριστιανικές οικογένειες (Π. Αραβαντινός «Χρονογραφία της Ηπείρου» Β΄ τόμος σελ. 360) θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι είχαν και εκκλησία.

2. Ο Άγιος Κοσμάς τον Ιούλιο του 1779 εγκαινίασε σχολείο στο μικρό χωριό Χάλιο και η παράδοση μας λέει ότι πέρασε και από τα χωριά Αλύκο και Τσαούσι (όπου σίγουρα δεν λέγονταν έτσι, αλλά «Λύκος» και «Αλεπού») και μίλησε στους πιστούς σε μέρη που μας είναι γνωστά. Θα μπορούσε να μην υπήρχε εκκλησία και σχολείο του Νάρθηκα; Το παράπονό του ήταν ότι «ολίγα παιδιά μαθαίνουν γράμματα». Δεν θα επιχειρούσε να χτίσει εκκλησία και σχολείο, όταν τα χωριά «Λύκος» και «Αλεπού» ήταν πολύ μεγαλύτερα σε πληθυσμό από το Χάλιο;

3. Το 1814 ο Φ. Πουκεβίλ μας αναφέρει με ιστορική ακρίβεια ότι το χωριό «Λύκος» (Αλύκο) είχε 60 σπιτοκάλυβα και το «Αλεπού» (Τσαούσι) ήταν με πολλά τμήματα (μαχαλάδες)… Αν αναλογιστούμε ότι εκείνα τα χρόνια οι οικογένειες ήταν πολυμελής, ενδέχεται να είχαν και εκκλησία.

4. Μια άλλη πληροφορία που έχουμε από τους χωριανούς παπάδες, όπου υπηρέτησαν στο Αλύκο και σε άλλες ενορίες, μας κάνουν να πιστεύουμε ότι προϋπήρχε εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας πριν το 1877. Ο παπα-Κώστας (Στούκας) (1790-1872) υπηρέτησε 30 χρόνια ιερέας και δάσκαλος στο Αλύκο και Δέλβινο. Ο παπα-Δημήτρης (Στούκας) υπηρέτησε ιερέας στο Αλύκο (1840-1870). Ο παπα-Γιώρης από την Τρέμουλη (1820-1898) υπηρέτησε παππάς στην εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας.

5. Το σχολείο που χτίστηκε το 1874, δίπλα στην εκκλησία, εάν δεν υπήρχε εκκλησία ποιος ο λόγος να χτιστεί εκεί; Και όπου θα υπηρετούσε, όπως και η εκκλησία, τα χωριά : Αλύκο, Τσαούσι και Τρέμουλη;

6. Οι ηλικιωμένοι παππούδες των γονέων μας, όπου γνώριζαν ολίγα γράμματα, εάν δεν υπήρχε εκκλησία και σχολείο του Νάρθηκα, πού τα ’μαθαν τα γράμματα; Ενώ γνωρίζουμε ότι η παλιά εκκλησία της Άγιας Παρασκευής του Αλύκου ήταν κατεδαφισμένη από την επιδρομή των Οσμανλήδων; Όλα συνηγορούν (χωρίς ν’ αποτελούν ιστορικές μαρτυρίες) ότι η εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας, στην κορυφή του λόφου, που χτίστηκε το 1877, χτίστηκε πάνω σε παλαιοτέρα θέμελα.

Βασίλης Ιωάννου, τέως έπαρχος Αλύκου

Φώτο: πάνω η παλιά εκκλησία με την επιγραφή και κάτω η ανακαινισμένη