Να γνωρίσουμε τα χωριά της Βορείου Ηπείρου: η Σμήνετση

Η Σμήνετση είναι ένα ορεινό χωριό, πνιγμένο μέσα στο πράσινο, σε υψόμετρο 480 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας, στα ελληνοαλβανικά σύνορα, 22 χιλιόμετρα ανατολικά των Αγίων Σαράντα. Ανήκει στο Δήμο Φοινίκης. Συνορεύει βόρεια με την Γριάζδανη, ανατολικά με την Ελλάδα, νότια με το Καρόκι και δυτικά με τη Γράβα και την Λιβαδειά.

Στην Σμήνετση είναι πολλές οι ορεινές τοποθεσίες. Εδώ εκτείνονται: η Σπάρα, η Ορλιά, η Τσούκα, ο Αϊλιάς, τα Μελισσινά, η Κωστόβα και ο Ανθρωπάκης, ενώ στα σύνορα είναι η Μουργκάνα. Στα δυτικά είναι η Μαλίνα και τα χαμηλά Σταραβουνά (588μ).

Είναι αρχαίος οικισμός. Υπάρχουν τα ερείπια πολίχνης με το όνομα «ΜΟΝΟΠΟΛΗ» ή «ΜΑΝΟΠΟΥΛΙΑ». Νότια βρίσκεται το φρούριο της Ρίπεσης του IV αιώνα π.Χ., τοποθετημένο σε δύσβατο μέρος, και ο λόφος του ΔΟΥΚΑ, του ΙΙΙ αιώνα π.Χ. Βρέθηκαν ευρήματα της Ελληνιστικής περιόδου, αρχαίος τάφος, καθώς και κοσμήματα. Σε ανάλογο δύσβατο μέρος είναι χτισμένα η Βράνια, ο Άγιος Ιωάννης (Καρόκι) και ο Αϊλιάς (Μάλτσιανη). Μέρη στρατηγικά απόρθητα.

Ετυμολογείται  το χωριόνυμο από το αρχαίο ελληνικό «ΣΜΗΝΟΣ» (σμήνη μελισσών) που υπήρχαν πολλά στην περιοχή. Η κατάληξη –έτσι- είναι σλάβικη. Άρα Σμήνετσι = Μελισσότοπος.

Στους οθωμανικούς καταλόγους του 1582 καταγράφεται με 63 οικογένειες, με 4.200 άσπρα φόρους. Το 1670 και 1692 εμφαίνεται στους καταλόγους του μοναστηριού του Αγέλαστου στην Άνω Λεσινίτσα. Το 1852 είχε 20 σπίτια. Στον Στατιστικό  Πίνακα του Ελληνόγλωσσου πληθυσμού  Μουτεσσαριφλικίου (Υποδιοίκηση) Αργυροκάστρου (Βιλαετίου Ιωαννίνων), του έτους 1888, αριθμούνται 60 οικογένειες και 300 κάτοικοι. Το Δεκέμβριο του 1912  κάηκε από τον οθωμανικό στρατό και τους φανατικούς μουσουλμάνους τσιφλικάδες του χώρου.

Το 1896 είχε 25 οικογένειες, το 1913 αριθμούσε 150 κατοίκους, το 1927 έφτασε τους 248 και το 1937  αριθμεί 50 οικογένειες με 265 κατοίκους.

   Οι κάτοικοι είναι  ελληνικής καταγωγής και χριστιανοί ορθόδοξοι.

   Το 1898 άνοιξε Ελληνικό σχολείο με 26 μαθητές.

Στην Έκθεση σχολικού έτους 1928-1929 μετά σχετικών Πινάκων του εν Ιωαννίνοις Επιθεωρητού Σχολείων Βορείου Ηπείρου Αθανασίου Ναθαναήλ, αναφέρεται: «Διδάσκαλος 1. Σπυρίδων Τσάκας, Έλλην κοινοτικός, απόφοιτος της Α΄ τάξεως Εμπορικής Σχολής. Το Σχολείον έχει 5 τάξεις, μαθητάς 27 εξ ων 20 άρρενες και 7 θήλεις. Η διδασκαλία γίνεται εν τη Ελληνική».

Στην Αναλυτική Έκθεση σχολικού έτους 1936- 1937 του εν Αργυροκάστρω Αλβανού Επιθεωρητού Ιδιωτικών (Κοινοτικών) Σχολείων της Μειονότητος  Κολ Κότσι, αναφέρεται:  «Πεντατάξιον μικτόν. Εγγεγραμμένοι μαθηταί: Άρρενες 27,  θήλεις 14,  έναν διδάσκαλο, τον Δημήτριο Φίλη. Οικογένειαι 50, κάτοικοι 265. Φόροι εις χρυσά φράγκα: Οικοδομών 153, επί των ζώων 1,337, η κατάστασις των κατοίκων λίαν πενιχρή».

Πολιούχος του χωριού είναι ο Άγιος Νικόλαος, που γιορτάζεται στις 6 Δεκεμβρίου. Άλλη εκκλησία είναι ο Άγιος Παντελεήμονας. Εφημέριος ο παπα- Αλέξης 

Από τη Σμήνετση έχουν καταγραφεί πολλοί ταξιδιώτες. Διωγμένοι από τον πόλεμο και τους Αλβανούς, βρίσκονται στην Ελλάδα. Οκτώ άτομα είναι γνωστοί επιχειρηματίες στην Αμερική.

Στον Αντιφασιστικό Αγώνα έγιναν πολλές μάχες στο χωριό. Το 1944 εδώ εγκαταστάθηκε το παρτιζάνικο νοσοκομείο. Τον Απρίλιο 1944 έγινε σκληρή μάχη μεταξύ εχθρικών δυνάμενων και ταγμάτων «Θωμά Λιούλια»  και «Τ. Πλιάκου» όπου κάηκαν ζωντανοί 17 χωρικοί και όλο το χωριό. Τότε  σκότωσαν  το γιατρό  Πέτρο Νάκο, το γιατρό των φτωχών, όπως τον αποκαλούσαν, και που σήμερα το νοσοκομείο των Αγίων Σαράντα φέρνει το όνομά του.

Στα χρόνια του κομμουνισμού πέθαναν στις φυλακές ο Αντώνης Φλώρος και ο Ζήσος Ματζέκης. Πέντε φυλακίζονται, δύο εκτελούνται, 3 δραπετεύουν στην Ελλάδα.

Φημίζεται για τους πολλούς διανοούμενους που διέπρεψαν όπως: ο δικηγόρος Μιχάλης Κουλούρας, ο συγγραφέας Μανόλης Βήτος, ο Αθανάσιος Φωτείνης με διδακτορικό πτυχίο Φιλοσοφίας, οι καθηγητές Γιάννης και Αθανάσιος Φίλης, ο δικηγόρος Παύλος Φίλης, οι πολιτικοί μηχανικοί Κωνσταντίνος και Μάνθος Κουλούρας κ. ά.

Η κτηνοτροφία, η γεωργία και η φρουτοκαλλιέργεια είναι η κυριότερη κατεύθυνση της οικονομίας.

Άνοιξε Οκτάχρονο σχολείο και εμπορική μονάδα στα χρόνια του συνεταιρισμού και ο αριθμός των κατοίκων έφτασε τους 490.

Σήμερα, λόγω μετανάστευσης, ο αριθμός των κατοίκων μειώθηκε πάρα πολύ.

(από συνεργάτη της ΣΦΕΒΑ στη Β. Ήπειρο)