Να γνωρίσουμε τα χωριά της Βορείου Ηπειρου: Η Φοινίκη

Είναι η μεγαλύτερη κοινότητα και το κέντρο της επαρχίας Φοινίκης.

Χωριό με υψόμετρο 60 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας, 8 χλμ ανατολικά των Αγ. Σαράντα κι άλλα τόσα Νοτιοδυτικά του Δελβίνου, τοποθετημένο στα δυτικά του βουνού της Φοινίκης.

Σύμφωνα με το θρύλο το όνομα το πήρε από τον Φοινικαίο τον οποίο ο γιος του Καλής τον ενταφίασε στη ράχη και ίδρυσε την πόλη Φοινίκη με το όνομα του πατέρα του.

Κατοικείται με ελληνικής καταγωγής πολίτες.

Είναι αρχαίος οικισμός. Αναφέρεται ως αρχαίο κέντρο,  είναι πρωτεύουσα της Χαονίας και το πιο οχυρωμένο κέντρο της. Τα οχυρά χωρίζονται σε τρεις φάσεις. Ένας μακρύς τοίχος 5 χλμ περικυκλώνει το λόφο με 530 στρέμματα όπου απλώνονταν η πόλη. Το πλάτος των τοίχων έφθαναν τα 3,10 μ. Οι ογκόλιθοι  φθάνουν τις διαστάσεις 3,20 μ. μάκρος, 2,20 μ. ύψος και 1,60 μ. πλάτος και με βάρος γύρω στους 30 τόνους. Η τρίτη φάση έχει γίνει με μικρότερους ογκόλιθους. Μέσα στην περίφραξη  απλώνονταν η Ακρόπολη με 650 μ. μάκρος

Ιδρύθηκε ως πόλη τον Πέμπτο αιώνα π.Χ. Απλώθηκε προς το κάτω μέρος της ράχης, εκεί που είναι σήμερα τον πρώτο αιώνα μ. Χ.

Το 233 π.Χ. η Φοινίκη έγινε η πρωτεύουσα  της «Ηπειρωτικής Ένωσης» (η πιο δυνατή, οχυρωμένη και πλούσια πόλη της Ηπείρου) και είχε  υπό την κηδεμονία της τις γειτονικές πόλεις του Βουθρωτού, Ογχησμού,αλλά και άλλες πόλεις της Ηπείρου.

Δυτικά της ράχης, στον κάμπο, απλώνεται η Νεκρόπολη της πόλης  όπου βγήκαν στο φως τάφοι του IV –III αιώνα π. Χ., κεραμικά, εργαλεία, νομίσματα, το άγαλμα της Άρτεμης, καθώς και το άγαλμα ενός νέου τον Ι-ΙΙ μ. Χ.

Τον Ι-ΙΙΙ αιώνα απλώνεται σε μια μεγάλη επιφάνεια στον κάμπο. Αυτή την περίοδο είχε μια μεγάλη ζωντάνια και ανάπτυξη. Το μαρτυρεί  ηεπαναλειτουργία του εργαστηρίου νομισμάτων (δύο είδη νομισμάτων: με την κεφαλή του Δία από την μια πλευρά), η ανάπτυξη της γεωργίας, του εμπορίου και της βιοτεχνίας, πράγμα που τα ωφελούσε η στρατηγική τοποθεσία της και οι φυσικο- κλιματικές συνθήκες.

Τον VΙ αιώνα έμεινε ως Επισκοπικό κέντρο. Ο Ιουστιανός ξανάχτισε την πόλη, σήκωσε φρούρια  δυνατά, ξανάνοιξε την Ακρόπολη και έκανε την επανοχύρωσή της. Ανεγέρθηκε και μια σπάνια Βασιλική εκκλησία  κοντά στην οποία ένα Βαφτιστήρι.

Τον  VΙ –VΙΙ αιώνα  έμεινε ως μορφωτικό κέντρο  με μια πλούσια βιβλιοθήκη  και φυλάσσει τα παλιά  ιδρύματα της αυτοδιοίκησης  όπου κυριαρχούσε η εκκλησία,  ο ορθόδοξος κλήρος με ελληνική γλώσσα.

Βάσει των τούρκικων εγγραφών του 1431 είχε 56 οικογένειες, το 1520 έφθασε τις 134 και το 1582 τις 359.

Οι ετήσιοιφόροι το 1431 ανέρχονταν στα 5.007 άκσε και το 1582 στα 34.514άκσε.

Το 1862 άνοιξε δημοτικό σχολειό στην ελληνική γλώσσα όπου το 1898 είχε 25 μαθητές.

Το 1852 είχε 20 σπίτια, το 1899 είχε 200 κατοίκους, το 1913 τους 246, το 1923 έφθασε 44 σπίτια με 348 κατοίκους και το 1927 είχε 380 κατοίκους. Στις 2.5.1931 οι Φοινικιώτες ξεσηκώθηκαν σε μια μεγάλη εξέγερση ενάντια των τσιφλικάδων ιδιοκτητών.

Οι κάτοικοι έλαβαν ενεργό μέρος στον αντιφασιστικό Αγώνα.

Η κυριότερη κατεύθυνση της οικονομίας είναι τα σιτηρά, τα βιομηχανικά φυτά, η οπορωκαλλιέργια  και η κτηνοτροφία, ιδίως τα βοοειδή.

Λειτουργεί, ακόμα σήμερα, εννιάχρονο σχολείο, έχει υγειονομικό κέντρο και τα πρώτα χρόνια της κατάρρευσης του κομμουνιστικού καθεστώτος αριθμούσε γύρω στους 2000 κατοίκους. Η μετανάστευση προκάλεσε μείωση των κατοίκων, μολαταύτα το χωριό, ως κέντρο της τοπικής διοίκησης, έχει κίνηση και ζωή.

(από συνεργάτη της ΣΦΕΒΑ στη Β. Ήπειρο)