Οι βλαχόφωνοι Ηπειρώτες στυλοβάτες του ελληνισμού στη Β. Ήπειρο

Γράφει ? Παναγιώτης Παπαδόπουλος

Φιλόλογος - Καθηγητής

(Στ?ν ?φημερίδα «Λα?ς ?μαθίας» 16.10.2010)

Ο? ?λληνες τ?ς Β. ?πείρου, ?πως καί ο? ?πόλοιποι τ?ν διαφόρων περιοχ?ν ?που ?ταν ?γκατεστημένοι ?πό τούς ?ρχαιοτάτους χρόνους, διατήρησαν τήν ?θνική τους ?διαιτερότητα πού στηριζόταν σέ διάφορα πολιτιστικά στοιχε?α, ?διαίτερα στή γλώσσα. Κατά τό χρονικό διάστημα τ?ς ρωμαιοκρατίας ? στενή ?παφή ?λλήνων καί Ρωμαίων ε?χε ?ς ?ποτέλεσμα νά δημιουργηθε? ? λατινογενής διάλεκτος πού χρησιμοποιε?ται ?πό ?να μεγάλο μέρος το? πληθυσμο?, μέχρι σήμερα.

?ταν ? Ρωμαϊκή κυριαρχία ?δραιώθηκε στήν ?λληνική χερσόνησο, ? χώρα διαιρέθηκε σέ ?παρχίες, ?ργανωμένες στρατιωτικά καί διοικητικά. Στή συνέχεια στά στρατηγικά μέρη τ?ς ?πείρου καί τ?ς Θεσσαλίας ?πιβλήθηκε στρατολογία τ?ν κατοίκων. Ο? στρατολογημένοι α?τοί ?λληνες τ?ς ?πείρου, στό μεγαλύτερο ποσοστό, καί λιγότερο Θεσσαλοί καί Μακεδόνες, ?σαν φυσικό σάν ?πάλληλοι τ?ν Ρωμαίων νά ?ποστο?ν τή γλωσσική ?πίδρασή τους. ? λατινική γλώσσα πού ?ναγκαστικά χρησιμοποιο?ν ο? ?λληνες φύλακες τ?ν συνόρων-διαβάσεων, ?νακατεμένη μέ ?λληνικά γλωσσικά στοιχε?α δημιούργησε τό μέχρι σήμερα ?μιλούμενο ?δίωμα τ?ν Βλάχων (1).

?λλά καί ? συμπολίτης μας Δρ. κ. ?ντώνης Κολτσίδας, στό σύγγραμμά του, ?πικαλούμενος τίς μαρτυρίες το? Α. Κεραμόπουλου, συνηγορε? μέ τήν ?ποψη ?τι ? στενή ?παφή καί ?πικοινωνία τ?ν ?λλήνων μέ τούς Ρωμαίους θά γίνει ?φορμή γιά τή δημιουργία τ?ς διαλεκτικ?ς μορφ?ς πού μιλο?σαν ο? βλαχόφωνοι ?πειρ?τες ?λληνες. ?ς ?στορικός καί πολυγραφότατος συγγραφέας ? κ. Α. Κολτσίδας καταθέτει καί τήν προσωπική του μαρτυρία, ?πό τήν πολύχρονη ?ρευνητική του προσπάθεια, βλάχος καί ? ?διος, ?τι τά πρ?τα χρόνια της Ρωμαιοκρατίας, ?ρχίζει ? διαμόρφωση τ?ς βλάχικης γλώσσας. «?κόμα ?πό συζητήσεις πού ?κανα μέ γέροντες α?ωνόβιους Κουτσόβλαχους μπόρεσα νά ?ντλήσω πολλά στοιχε?α, κυρίως γλωσσικά, γιά νά μπορέσουμε ?τσι νά παρακολουθήσουμε τήν ?ξέλιξη τ?ς γλώσσας ?πό τά πρ?τα βήματα τ?ς δημιουργίας της μέχρι σήμερα». Σέ ?λλη σελίδα συμπληρώνει: «Ο? Βλάχοι ?ταν καί ?ξακολουθο?ν νά ε?ναι, ?πό τή στιγμή πού διαφοροποιήθηκαν μόνο γλωσσικά καί ?χι φυλετικά, γνήσιοι, καθαρά ?λληνες ?δελφοί καί ?πόγονοι το? Λεωνίδα καί το? Μεγάλου ?λεξάνδρου (2).

?νας ?λλος ?στορικός τ?ς πρωτοβυζαντιν?ς περιόδου γράφει: «?σοι μιλο?σαν λατινικά στίς ?λληνικές περιοχές διαφύλαξαν τή συνείδηση τ?ς καταγωγ?ς τους, γιατί ο? κάτοικοί τους ?ταν στό σύνολό τους ?λληνες, μιλο?σαν δέ λατινικά ?δίως ο? δημόσιοι ?πάλληλοι (3).

Σέ ?λο τό διάστημα τ?ς Τουρκικ?ς σκλαβι?ς ο? λατινόφωνοι πληθυσμοί διατήρησαν τήν ?θνική τους συνείδηση ?λώβητη. ?κτός τούτου συνέβαλαν στήν ?θνική καί πολιτιστική ?ναγέννηση τ?ς φυλ?ς μας.

Σ’ ?λες τίς ?παναστατικές δραστηριότητες τ?ν ?λλήνων ?πό τήν ?ποχή τ?ς δημιουργίας ?λληνικο? κράτους μέχρι τούς Βαλκανικούς πολέμους 1912-13, ? Βλαχόφωνος ?λληνισμός παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. ?κόμη καί στά δύσκολα χρόνια του Μακεδονικο? ?γώνα ο? Βλαχόφωνοι μέ τούς Σλαβόφωνους ?λληνες, συγκροτο?ν τά πρ?τα ?ντάρτικα σώματα γιά νά ?ντιμετωπίσουν τούς Βουλγάρους κομιτατζ?δες καί τήν ?πειλή πού ?ξέφραζαν.

Τήν ?δια ?ποχή, ?λληνες ?πειρ?τες βλαχόφωνοι ?φοπλιστές το? ?ξωτερικο? συνδράμουν ο?κονομικά τό ?λληνικό κράτος στά ?ξοπλιστικά τους προγράμματα, στόν πόλεμο ?ναντίον τ?ν Τούρκων. ? Βλαχόφωνος ?βέρωφ ?δωσε τά χρήματα γιά νά ?γορασθε? τό, γνωστό γιά τήν ?στορία του, θωρηκτό «?βέρωφ» (1).

Στήν προσπάθειά μας νά δώσουμε μία πλήρη ε?κόνα το? ?λληνισμο? τ?ς Β. ?πείρου κατά τό παρελθόν, πρίν ?ναφερθο?με στά γεγονότα τ?ν τελευταίων ?τ?ν, κρίναμε σκόπιμο νά ?ναζητήσουμε κάποια στοιχε?α γιά τόν πληθυσμό κα? τήν ?κπαίδευση στά χρόνια της ?θωμανικ?ς α?τοκρατορίας. Στήν ?πιστημονική της ?ργασία ? Δρ. ?θην? Κολτσίδα, συμπολίτισσά μας γράφει: «Στή διάρκεια α?τ?ν τ?ν χρόνων (18ος – 19ος καί τά πρ?τα χρόνια το? 20ο? α?ώνα) ? πληθυσμός τ?ν ο?κισμ?ν ?κολουθο?σε τά ?κάστοτε μεγέθη των, τά ?πο?α ?ναφέρονται σέ διάφορες πηγές καί ?πισημαίνονται ?πό περιηγητές καί μελετητές τ?ς ?ποχ?ς. ? ?λληνισμός τ?ς Β. ?πείρου ?ναμφισβήτητα ?περέβαινε τά δύο τρίτα του συνολικο? πληθυσμο? καί πρωτοστατο?σε τόσο στήν πνευματική ?σο καί στήν ο?κονομική ζωή. ?ξάλλου δέν πρέπει νά ξεχνο?με ?τι ? γλώσσα δέν ?ποτελο?σε ?πό μόνη της μοναδικό κριτήριο γιά τήν ?θνικότητα ?σων τήν χρησιμοποιο?σαν, ?φο? γιά τόν καθορισμό τ?ς ?θνικότητας κάποιου, πιό μεγάλη βαρύτητα ?ποκτο?σε ? συνείδηση, ? θρησκεία καί ? παράδοση των…

?πιπλέον ο? ?λληνες, ?κτός ?πό τά ?λληνικά, μιλο?σαν τά ?ρωμουνικά (βλάχικα), καί τά ?λβανικά καί ε?χαν ?λοι τους ?νιαία ?λληνική καί χριστιανική συνείδηση».

?ς πρός τόν πληθυσμό ? συγγραφέας σημειώνει: «? συνολικός πληθυσμός τ?ν κατοίκων τ?ς Β. ?πείρου ?νερχόταν (στά χρόνια 1872-1874) σέ 126.568 κατοίκους: 40.375 στήν περιοχή Δρυϊνουπόλεως (σαντζάκι ?ργυροκάστρου), 19.613 στήν ?παρχία Κορυτσ?ς (σαντζάκι Κορυτσ?ς), 2.500 στά τμήματα τ?ν καξάδιων Πωγωνίου καί Φιλιατ?ν…».

Σύμφωνα μέ τόν «?θνολογικό χάρτη τ?ς Β. ?πείρου το? 1913» ? Β. ?πειρος κατοικο?νταν ?πό 228.422 κατοίκους ?πό τούς ?ποίους ο? 116.888 ?ταν ?λληνες καί ο? 111.534 ?λβανοί, δηλ. 51,1% ?λληνες καί 48,9% ?λβανοί.

?πό τόν πίνακα πού ?κολουθε? φαίνεται ? ?περοχή το? ?λληνικο? πληθυσμο? ?ναντι το? ?λβανικο? στή Β. ?πειρο τό 1913.

Κορυτσ?: ?λληνες 32.873 – ?λβανοί 35.804

Χειμάρρα: ?λληνες 6.188 – ?λβανοί 4.460

Λεσκοβίκιο: ?λληνες 6.455 – ?λβανοί 3.993

Τεπελένι: ?λληνες 6.093 – ?λβανοί 6.727

Γεν. Σύνολο: ?λληνες 116.888 – ?λβανοί 111.534

Σέ ?λες τίς στατιστικές στήν ?ναφερόμενη πιό πάνω περίοδο, ?ναγνωρίζεται ? ?περοχή το? ?λληνικο? στοιχείου στή Β. ?πειρο. ?κόμη καί στήν Τουρκική στατιστική το? 1908 ο? ?λληνες ?νέρχονται σέ 128.000 καί ο? ?λβανοί 95.000 (4). ?στερα ?πό α?τά καταλαβαίνει καθένας μας, π?ς λειτουργε? τό διεθνές δίκαιο στήν ?πονομή τ?ς δικαιοσύνης, ?ταν α?τή στηρίζεται στή δύναμη το? ?σχυρότερου τ?ν ?πλων.

Βιβλιογραφία:

1. Βόρειος ?πειρος. ? συνεχιζόμενη ?θν. τραγωδία το? Β. Γεωργίου, σελ. 110, ?κδ. ΡΗΓΑ

2. Κουτσόβλαχοι - Ο? βλαχόφωνοι ?λληνες το? ?ν. Κολτσίδα, σέλ. 111-12, 39, 55 ?κδ. τ?ν ?δελφ?ν Κυριακίδη

3. Λυδός ?ωάννης. Χρονογράφημα: «περί ?ρχ?ν τ?ν Ρωμαίων πολιτε?ες».

4. ? ?κπαίδευση στή Β. ?πειρο τ?ς ?θ. Κολτσίδα, σελ. 43-47, ?κδ. τ?ν ?δελφ?ν Κυριακίδη.

Ο? Βλάχοι ?ταν καί ?ξακολουθο?ν νά ε?ναι, ?πό τή στιγμή πού διαφοροποιήθηκαν μόνο γλωσσικά καί ?χι φυλετικά, γνήσιοι, καθαρά ?λληνες ?δελφοί καί ?πόγονοι το? Λεωνίδα καί το? Μεγάλου ?λεξάνδρου