Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΓΓΛΟ-ΑΜΕΡΙΚΑΝΩΝ ΕΠΙ ΤΟΥ ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Ἕως τὰ τέλη τοῦ 1942, τὸ Λονδίνο ἀπέφευγε νὰ τοποθετηθεῖ ἐπὶ τοῦ βορειοηπειρωτικοῦ ζητήματος, δείχνοντας ὅτι κατανοοῦσε τὶς ἑλληνικὲς εὐαισθησίες. Συνεπῶς, ἀμφισβητοῦσε (ἔστω καὶ ἐμμέσως) τὴν ἀλβανικὴ ἀνεξαρτησία. Ἄλλωστε, σύμφωνα μὲ καταγραφὲς τοῦ ἰδίου τοῦ Τσουδεροῦ στὸ Ἡμερολόγιό του, τόσο ὁ πρωθυπουργὸς Οὐΐνστον Τσώρτσιλ (Winston Leonard Spencer Churchill) ὅσο καὶ ὁ ὑπουργὸς Ἐξωτερικῶν Ἀντονυ Ἦντεν (Robert Antony Eden) εἶχαν ἀφήσει στὸν Βασιλέα Γεώργιο Β΄ νὰ διαφανεῖ ἡ πρόθεσή τους περὶ ἀποδόσεως στὴν Ἑλλάδα τῆς Βορείου Ἠπείρου, μαζὶ μὲ τὰ Δωδεκάνησα καὶ τὴν Κύπρο, μεταπολεμικῶς. Οἱ ἀναφορὲς αὐτὲς στὸ Ἡμερολόγιο ἔγιναν τὴν 3η Ὀκτωβρίου 1941. Ἐντούτοις, τὸ ἑπόμενο δίμηνο σημειώθηκε ἕνας πρῶτος κλονισμὸς τῶν διμερῶν ἑλληνο-βρεταννικῶν σχέσεων ἐξαιτίας τῆς λογοκρισίας ποὺ ἄσκησε τὸ BBC σὲ μία ἐκπομπὴ τοῦ ὑφυπουργοῦ Τύπου Ἀνδρ. Μιχαλόπουλου, τὴν 22α Νοεμβρίου 1941. Αὐτὴ ἐδόθη ἐπ’ ἀφορμὴ τῆς ἐπετείου τῆς ἀπελευθερώσεως τῆς Κορυτσᾶς ἀπὸ τὸν Ἑλληνικὸ Στρατό. Οἱ Βρεταννοὶ διέγραψαν τὴν φράση «ἑλληνικὴ περιοχὴ» ἀπὸ τὸ κείμενο, προκαλώντας τὴν ἐπανειλημμένη καὶ ἔντονη διαμαρτυρία τοῦ ἰδίου τοῦ Τσουδεροῦ πρὸς τὸ Foreign Office.   

Οἱ Βρεταννοὶ ἀπήντησαν ὅτι «ἐπὶ τοῦ παρόντος εἶναι πρόωρο νὰ ἐγείρονται θέματα ἐδαφικῶν προσαρμογῶν». Ὡς ἐκ τούτου, εἶχαν δοθεῖ ὁδηγίες στὸ BBC «νὰ μὴν μεταδίδονται στὶς ἐκπομπὲς του οἱεσδήποτε ἀναφορές, ἄμεσες ἢ ἔμμεσες, σὲ ἐδαφικὲς διεκδικήσεις». Τὰ σχόλια αὐτὰ προκάλεσαν βαθύτατη ἀπογοήτευση τόσο στὸν Ἕλληνα πρωθυπουργὸ ὅσο καὶ στὸν Βασιλέα σὲ μία πολὺ κρίσιμη καμπὴ τοῦ πολέμου, ὅταν ἀπὸ πουθενὰ δὲν φαινόταν κάποια ἀχτίδα φωτός. Τὸ ἀρνητικὸ κλίμα ἔδειξε νὰ μεταβάλλεται στὶς ἀρχὲς τοῦ ἑπομένου ἔτους. Τὴν 2α Ἰανουαρίου 1942, οἱ Νόελ-Μπέηκερ (Noel-Baker) καὶ Νίκολσον (Nicolson), βουλευτὲς καὶ μέλη τῆς ἀγγλο-ἑλληνικῆς κοινοβουλευτικῆς ἐπιτροπῆς, ἐδήλωσαν στὸν Τσουδερὸ ὅτι ἡ Ἑλλάδα θὰ ἔπαιρνε καὶ τὴ βόρειο Ἤπειρο καὶ τὰ Δωδεκάνησα, μὲ τὸν δεύτερο νὰ διευκρινίζει ρητῶς ὅτι μὲ τὸν ὄρο βόρειο Ἤπειρο ἐννοοῦσε τόσο τὸ Ἀργυροκάστρο ὅσο καὶ τὴν Κορυτσά!

Τὴν 3η Δεκεμβρίου, ὁ Ἀμερικανὸς ὑπουργὸς Ἐξωτερικῶν Κόρντελλ Χὰλλ (Cordell Hull) προέβη σὲ δηλώσεις μὲ τὶς ὁποῖες παρότρυνε τοὺς Ἀλβανοὺς νὰ ξεσηκωθοῦν κατὰ τῶν Ἰταλῶν. Λίγες ἡμέρες ἀργότερα, ὁ Ἕλληνας πρεσβευτὴς στὴν Οὐάσινγκτον ἐνημέρωσε τὸν Τσουδερὸ ὅτι οἱ Ἀγγλο-ἀμερικανοὶ θὰ προέβαιναν σὲ ταυτόσημη δημόσια δήλωση ὑπὲρ τῆς ἀλβανικῆς ἀνεξαρτησίας. Ταυτόχρονα, διάφοροι ἀξιωματοῦχοι τῶν Συμμάχων ἄρχισαν νὰ ἐξαίρουν τὴν ἀντιστασιακὴ δράση τῶν Ἀλβανῶν καὶ νὰ τάσσονται ὑπέρ τους. Ἡ μεταβολὴ τῆς πολιτικῆς τοῦ Λονδίνου καὶ τῆς Οὐάσινγκτον ἐπὶ τοῦ ζητήματος πιστοποιήθηκε καὶ ἀπὸ μία ἐπιστολὴ τοῦ Eden πρὸς τὸν Ἕλληνα πρεσβευτὴ στὸ Λονδίνο, μὲ ἡμερομηνία 11 Δεκεμβρίου 1942, Σὲ αὐτήν, ὁ ἐπικεφαλῆς τῆς βρεταννικῆς διπλωματίας ἀνέφερε ὅτι ἡ κυβέρνησή του ἐνδιαφερόταν γιὰ τὴν τύχη τοῦ ἀλβανικοῦ λαοῦ, ποὺ ἦταν ἕνα ἀπὸ τὰ πρῶτα θύματα τοῦ ἰταλικοῦ φασισμοῦ. Πρὸς τοῦτο, εὐχόταν νὰ δεῖ τὴν Ἀλβανία ἐλεύθερη ἀπὸ τὴν ἰταλικὴ τυραννία καὶ ἀνεξάρτητη. Τὸ πολίτευμα καὶ ἡ κυβέρνηση τῆς Ἀλβανίας θὰ ἀποφασιζόταν ἀπὸ τοὺς ἴδιους τους πολίτες της. Ο Eden διαβεβαίωνε τὴν ἑλληνικὴ κυβέρνηση πὼς γνώριζε τὶς ἀξιώσεις της γιὰ τὴν «νότιο Ἀλβανία», ἀλλὰ τὸ ζήτημα θὰ ἐξεταζόταν μεταπολεμικῶς. Τέλος, ἡ ἑλληνικὴ κυβέρνηση ἐνημερωνόταν πὼς ὁ Βρεταννὸς ὑπουργὸς θὰ προέβαινε σὲ δηλώσεις ὑπὲρ τῆς ἀλβανικῆς ἀνεξαρτησίας στὸ Κοινοβούλιο, τὴν 16η Δεκεμβρίου.

Ὁ Τσουδερὸς ἔγραψε στὸ Ἡμερολόγιό του τὴν 12η Δεκεμβρίου: «Συγκίνησις. Ἐλήφθη ἡ ἀπὸ 11 Δεκεμβρίου ἐπιστολὴ τοῦ Ἦντεν πρὸς Ἀγνίδην περὶ ἀνεξαρτησίας τῆς Ἀλβανίας, δὲν προτείνεται εἰς αὐτὴν οὔτε ἐδαφικαὶ τυχὸν μεταπολεμικαὶ μεταβολαί, οὔτε τὸ πολίτευμα τῆς Ἀλβανίας. Τί τὴν θέλουν τὴν δήλωσιν; Νὰ κερδίσουν τοὺς Ἀλβανούς; Ἀρλούμπα πολιτική, σὰν καὶ ὅλα τους». Σύντομα, ὁ ἐπικεφαλῆς τῆς ἐξόριστης ἑλληνικῆς κυβερνήσεως ἔμαθε πὼς παρόμοια δήλωση θὰ ἔκαναν ἀξιωματοῦχοι στὴν Οὐάσινγκτον καὶ τὴν Μόσχα. Ἐπηκολούθησε ἕνας μαραθώνιος ἐπαφῶν μεταξύ τοῦ πρωθυπουργοῦ τῆς ἐξόριστης ἑλληνικῆς κυβερνήσεως, τῶν μελῶν της ποὺ εὐρίσκοντο στὸ Κάϊρο καὶ πέντε ὑψηλόβαθμων διπλωματῶν ποὺ ἦταν στὸ Λονδίνο. Ἐξεφράσθησαν ζωηρὲς διαφωνίες ἐπὶ τοῦ πρακτέου, καθὼς ὁ Τσουδερὸς ἐπέμεινε στὴν χάραξη μίας μετριοπαθοῦς πολιτικῆς. Αὐτὴ ἐπιβεβαιώθηκε ἀπὸ τὴν ἐπίσημη ἀπάντηση ποὺ ἐδόθη στοὺς Βρεταννούς, ὕστερα ἀπὸ λίγες ἡμέρες. Ἂν καὶ ἐπεσημάνθησαν οἱ λόγοι ποὺ καθιστοῦσαν ἀναγκαία καὶ ὀρθὴ τὴν ἕνωση τῆς βόρ. Ἠπείρου μὲ τὴν Ἑλλάδα, δὲν ἐξεφράσθη κάποια ἔντονη ἀντίδραση πέραν τῆς διαμαρτυρίας διότι οἱ Βρεταννοὶ εἶχαν προχωρήσει σὲ μία τέτοια ἐνέργεια δίχως νὰ συμβουλευθοῦν τὴν ἐξόριστη ἑλληνικὴ κυβέρνηση. 

Τὴν 17η Δεκεμβρίου, ὁ Eden ἐδήλωσε στὸν Βασ. Γεώργιο ὅτι «οἱ Ἕλληνες νὰ εἶσθε ἥσυχοι. Ἡ βόρειος Ἤπειρος εἶναι ἰδικὴ σᾶς» (σύμφωνα μὲ σημείωση τοῦ Τσουδεροῦ στὸ Ἡμερολόγιό του). Ὁ Παναγιώτης Πιπινέλης ἔγραψε ὅτι ὁ Βρεταννὸς πολιτικὸς εἶπε τὰ ἑξῆς: «Ἀπορῶ διατὶ ἀνησυχεῖτε! Ἀφοῦ εἶναι γνωστὸν ὅτι ἡ βόρ. Ἤπειρος εἶναι ἰδική σας, ὅτι ἡ κυριαρχία σας εἰς τὰ Δωδεκάνησα θὰ εἶναι ἀνεγνωρισμένη εἰς τὸ τέλος τοῦ πολέμου καὶ ὅτι θὰ γίνη ὑπὲρ ὑμῶν ἡ εὐρυτέρα δυνατὴ διαρρύθμισις τῶν ἑλληνοβουλγαρικῶν συνόρων!». Ἐπρόκειτο, ὅμως, γιὰ ψευδεῖς διαβεβαιώσεις, καθὼς λίγο νωρίτερα (τὴν ἴδια ἡμέρα!) ὁ ἴδιος εἶχε ἀναγνωρίσει τὴν ἀλβανικὴ ἀνεξαρτησία, μιλώντας στὴν Βουλὴ τῶν Κοινοτήτων. Ἐθεώρησε τοὺς Ἀλβανοὺς τὰ πρῶτα θύματα καὶ ὄχι συμμάχους τῶν Ἰταλῶν ἀλλὰ ἄφησε ἀνοικτὸ τὸ ζήτημα τῶν συνόρων τοῦ κράτους τους γιὰ νὰ μὴν ἀπογοητεύσει τοὺς Ἕλληνες καὶ τοὺς Γιουγκοσλάβους.

Πάντως, οἱ δηλώσεις τοῦ Eden (περὶ μελλοντικῶν διευθετήσεων ποὺ δύνανται νὰ συμφωνηθοῦν μεταξὺ τῶν διαφόρων βαλκανικῶν κρατῶν) προκάλεσαν τὴν ἀντίδραση πολλῶν Ἑλλήνων ἀξιωματούχων καὶ τῆς ἡγεσίας τῶν Ἐνόπλων Δυνάμεων ποὺ εὐρίσκοντο στὸ Κάϊρο. Μάλιστα, ὁ ἀντιπρόεδρος αὐτῆς Παναγιώτης Κανελλόπουλος κινήθηκε σὲ πολὺ ὑψηλοὺς τόνους, ἐξοργίζοντας τὸν Eden, ὁ ὁποῖος διέταξε ἐμπιστευτικὰ τὶς βρεταννικὲς μυστικὲς ὑπηρεσίες νὰ τὸν ἀπομονώσουν. Ταυτόχρονα, προσεπάθησε νὰ ἐξομαλύνει τὴν κατάσταση, λέγοντας στὸν Τσουδερὸ καὶ τὸν διπλωμάτη Ἀθανάσιο Ἀγνίδη, τὴν 22α Δεκεμβρίου: «Τίποτα δὲν σᾶς ἐμποδίζει, καθ’ ὅσον μᾶς ἀφορᾶ, νὰ ἀποκτήσετε τὴ βόρεια Ἤπειρο, ἀλλὰ θὰ πρέπει νὰ διευθετήσετε τὸ ζήτημα αὐτὸ σὲ συνεννόηση μαζί μας, μετὰ τὸ τέλος τοῦ πολέμου».

Ἡ ἑλληνικὴ κυβέρνηση δὲν ἀπογοητεύθηκε καὶ τὸ ὑπουργεῖο Ἐξωτερικῶν ὑπέβαλε στὴν βρεταννικὴ πρεσβεία δύο ὑπομνήματα (τὴν 11η Μαΐου καὶ τὴν 20η Ἰουνίου 1943), μὲ τὰ ὁποία διαμαρτυρόταν γιὰ τὶς πράξεις βίας καὶ αὐθαιρεσίας τῶν Ἀλβανῶν ἀτάκτων εἰς βάρος τῶν Βορειοηπειρωτῶν. Τὸ Λονδίνο, ὅμως, συνέστησε τὴν ἀποφυγὴ διεξαγωγῆς ἀντιαλβανικῆς προπαγάνδας στὸν ἑλληνικὸ λαό, καθὼς δὲν ἔπρεπε νὰ διαταραχθεῖ ἡ πολύτιμη γιὰ τὸν Συμμαχικὸ ἀγώνα ἀντίσταση τῶν Ἀλβανῶν! Τὸ ἀποθαρρυντικὸ αὐτὸ μήνυμα εἶχε καὶ συνέχεια, καθὼς ἡ βρεταννικὴ λογοκρισία διετάχθη νὰ ἀπαγορεύσει κάθε δημοσίευμα ποὺ θὰ ἀφοροῦσε τὴν βόρεια Ἤπειρο ἢ τὰ μελλοντικὰ σύνορά τῆς Ἀλβανίας (τὸν Μάρτιο τοῦ 1944). Ἀπὸ τὸν ἑπόμενο μήνα, ὅλοι οἱ ἀξιωματικοί τῆς Βρεταννικῆς Κοινοπολιτείας ποὺ ἀναφέρονταν στὸ θέμα αὐτὸ (ἀπὸ τὸν ἀνώτερο ἕως τὸν κατώτερο) ἔκαναν λόγο γιὰ ἀπελευθέρωση καὶ ἀνεξαρτησία τῆς Ἀλβανίας.

(συνεχίζεται)

Ἰωάννης Σ. Παπαφλωράτος

Νομικὸς-Διεθνολόγος

Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

(Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὴν γ΄ ἔκδοση τοῦ βιβλίου ὑπὸ τὸν τίτλο «Ὁ ἑλληνισμὸς τῆς βορείου Ἠπείρου μέσα ἀπὸ ἄγνωστα ντοκουμέντα» τῶν ἐκδόσεων Πελασγός).

ΛΕΖΑΝΤΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ

Εικ. 1. Ὁ Βασ. Γεώργιος Β΄ ἀπευθύνεται στὸ ἀμερικανικὸ Κογκρέσο, τὴν 15η Ἰουνίου 1942. (Πηγή: Φωτογραφικὸ Ἀρχεῖο τῆς Ἑταιρείας τῶν Φίλων του Λαοῦ)

Εικ. 2. Ὁ Παν. Κανελλόπουλος  καὶ ὁ Τσώρτσιλ κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.