Τσάμηδες καί Ζέρβας


Οἱ Τσάμηδες ἦταν στήν πλειοψηφία τους ἐξισλαμισμένοι Ἕλληνες πού ἀσπάστηκαν τό Ἰσλάμ μέ στόχο νά διατηρήσουν τά προνόμια καί τίς περιουσίες τους κατά τήν Τουρκοκρατία. Ἀπό τήν ἀπελευθέρωση τῆς Ἠπείρου κατά τούς Βαλκανικούς πολέμους τοῦ 1913 ζοῦσαν ἁρμονικά μέ τόν ἑλληνικό πληθυσμό καί ἀπολάμβαναν ἰσονομία καί ἰσοπολιτεία. Μέ τήν ἀνταλλαγή τῶν πληθυσμῶν (1924 - 1926) μετά τήν Μικρασιατική καταστροφή κατόρθωσαν καί πέτυχαν νά ἀποφύγουν τήν τύχη τῶν ὑπολοίπων Μουσουλμάνων ὑπογράφοντας δήλωση σύμφωνα μέ τήν ὁποία ἦταν «Ἀλβανοί στή φωνή καί τό γένος, Μουσουλμάνοι στό θρήσκευμα, ἀλλά Ἕλληνες πολίτες, ἀπό τοῦ εὐτυχοῦς γεγονότος τοῦ 1912 - 1913». Στήν ἀπογραφή τοῦ 1940 ἡ κοινότητα τῶν Τσάμηδων ὑπολογιζόταν σέ 16.000 ψυχές.

Στήν διάρκεια τῆς κατοχῆς ὡστόσο, στράφηκαν ἀνοιχτά στό πλευρό τῶν κατακτητῶν. Ἀρχικά λοιπόν συνεργάστηκαν μέ τούς Ἰταλούς, τούς ὁποίους οἱ Ἀλβανοί ἔβλεπαν ὡς προστάτες, φτάνοντας στό σημεῖο ἤδη ἀπό τόν Ἰούλιο τοῦ 1940 τό Βασίλειο τῆς Ἀλβανίας νά ἀποφασίσει μέ νόμο πώς ἡ Ἀλβανία αὐτόματα θά ἦταν σέ ἐμπόλεμη κατάσταση μέ ὅσες χῶρες θά ἐρχόταν σέ πολεμική σύρραξη ἡ Ἰταλία. Ἔτσι, συμμετεῖχαν ἐνεργά καί στήν ἰταλική ἐπίθεση κατά τῆς Ἑλλάδος τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1940. Τό ἰταλικό ΧΧV Σῶμα Στρατοῦ πού ἀνέλαβε τίς ἐπιχειρήσεις στήν Ἤπειρο μάλιστα εἶχε μετονομαστεῖ σέ «Σῶμα Στρατοῦ Τσαμουριᾶς» καί στίς ἀρχές Νοεμβρίου εἰσῆλθε στήν περιοχή τῆς Θεσπρωτίας μέ τό προφίλ τοῦ «ἐλευθερωτῆ». Ὁ ἑλληνικός στρατός ὅμως, κατόρθωσε νά ἀνακαταλάβει τά ἐδάφη αὐτά, τά ὁποῖα πέρασαν πάλι στόν ἔλεγχο τῶν δυνάμεων τοῦ Ἄξονα μετά τήν γερμανική ἐπίθεση τοῦ Ἀπριλίου τοῦ 1941.

Μέ τήν εἴσοδο τῶν Γερμανῶν στήν Ἑλλάδα καί τήν ἐγκατάσταση τῶν Ἰταλῶν στήν Ἤπειρο τόν Μάιο τοῦ 1941, οἱ τσάμηδες βρῆκαν τήν εὐκαιρία νά συνεχίσουν τό «ἀπελευθερωτικό» τους ἔργο. Ἔλαβαν στολές τοῦ ἰταλικοῦ στρατοῦ κατοχῆς καθώς καί ὁπλισμό καί ἵδρυσαν τό Ἀρχηγεῖο τους στήν πόλη τῆς Παραμυθιᾶς, ἔξω ἀπό τό ὁποῖο κυμάτιζε ἡ ἀλβανική σημαία. Στόχος τῶν Τσάμηδων ἦταν ἡ ὑφαρπαγή τῶν ἐδαφῶν τῆς Ἠπείρου ἀλλά καί τῆς Μακεδονίας (περιοχές Παραμυθιᾶς, Φιλιππιάδας, Πάργας, Πρέβεζας, Ἡγουμενίτσας, Ἰωαννίνων, Μετσόβου, Κονίτσης, Καστοριᾶς, Φλωρίνης, Γρεβενῶν) μέ ὄνειρο νά δημιουργηθεῖ ἡ Μεγάλη Ἀλβανία. Ἀπό τήν πρώτη στιγμή, ἔβαλαν στό στόχαστρο τόν ἑλληνικό πληθυσμό μέ στόχο τόν ἐκφοβισμό καί τόν ἐκπατρισμό ὥστε νά ἐπιτευχθεῖ δημογραφική ἀλλοίωση τοῦ πληθυσμοῦ τῆς περιοχῆς, πού θά ὁδηγοῦσε στήν ἀλβανοποίηση τῆς Θεσπρωτίας. Μέ τήν ἀνοχή τῶν Ἰταλῶν ὀργάνωσαν ἔνοπλες ὁμάδες τσάμηδων, ὑπό τήν ἡγεσία τῶν Μαζάρ, Νουρί καί Ρετζέπ Ντῖνο, οἱ ὁποῖες προέβησαν σέ πλεῖστες τρομοκρατικές ἐνέργειες καί δολοφονίες κατά τῶν Ἑλλήνων τῆς περιοχῆς. Ἀποκορύφωμα ὅλων ὑπῆρξε ἡ δολοφονία τοῦ νομάρχη τῆς Θεσπρωτίας Γεωργίου Βασιλάκου τόν Φεβρουάριο τοῦ 1942, πού σηματοδοτοῦσε τήν ἀρχή τοῦ τέλους τῆς ἑλληνικῆς κατοχικῆς διοίκησης καί τήν ἄτυπη ἀντικατάστασή της μέ αὐτήν τῶν Τσάμηδων. Τό ξήλωμα τῆς ἑλληνικῆς διοίκησης ὁδήγησε στήν ἵδρυση τοῦ «Ἐθνικοῦ Ἀλβανικοῦ Συμβουλίου» ἤ ἀλλιῶς «Ξίλια» τόν Ἰούλιο τοῦ 1942, πού οὐσιαστικά ἦταν ἕνα σύστημα τοπικῆς αὐτοδιοίκησης τοῦ νομοῦ Θεσπρωτίας, μέ στόχο τήν αὐτονομία τῆς περιοχῆς καί τήν σταδιακή ἐνσωμάτωσή της στό ἀλβανικό κράτος. Μέχρι τούς πρώτους μῆνες τοῦ 1943 ἡ κατάσταση στήν Θεσπρωτία εἶναι ἀνυπόφορη γιά τόν ἑλληνικό πληθυσμό. Ἡ ἀνάπτυξη τῆς ἀντιστασιακῆς ὀργάνωσης τοῦ ΕΔΕΣ θά ἀποτελέσει μία πρώτη μορφῆς ἀντίδραση στήν τρομοκρατική συμπεριφορά τῶν Τσάμηδων. Ἀντιθέτως τό ΚΚΕ καί οἱ ὀργανώσεις του (ΕΑΜ-ΕΛΑΣ) ἀφ᾽ ἑνός θά ἀναγνωρίσουν τήν ὕπαρξη «ἀλβανικῆς μειονότητας» στήν Ἑλλάδα καί ἀφ᾽ ἑτέρου θά προσπαθήσουν νά προσεταιρισθοῦν τούς Τσάμηδες γιά νά ἐνταχθοῦν στόν ΕΛΑΣ ἀποδίδοντας ὅλα τά ἐγκλήματα πολέμου τους στήν «φασιστική κλίκα τῶν Ντιναίων», θέση πού ἀκόμη καί σήμερα προβάλει ἡ φιλική πρός τό ΕΑΜ ἀριστερόστροφη ἱστοριογραφία. Ἐξυπακούεται πώς ἡ συντριπτική πλειοψηφία τοῦ ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ τῆς Θεσπρωτίας ἀπό τήν πρώτη στιγμή δέν ἀποδέχθηκε τίς θέσεις τοῦ ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.

Μετά τήν συνθηκολόγηση τῆς Ἰταλίας ὡστόσο, οἱ Τσάμηδες δέν ἔχασαν τόν καιρό τους καί στράφηκαν πρός τούς Γερμανούς, πού ἀποτέλεσαν γι᾽ αὐτούς τήν τελευταία εὐκαιρία τους. Ἐκπαιδεύτηκαν ἀπό Γερμανούς ἀξιωματικούς, ντύθηκαν μέ γερμανικές στρατιωτικές στολές, ἔφεραν ὁπλισμό καί ἀποτέλεσαν ἐπιπλέον τμήματα τῶν δυνάμεων τοῦ στρατοῦ τοῦ Χίτλερ στήν περιοχή.

Οἱ Τσάμηδες συμμετεῖχαν ἐνεργά στίς ἐκκαθαριστικές ἐπιχειρήσεις τῶν Γερμανῶν στήν Ἤπειρο καθ᾽ ὅλη τήν διάρκεια τῆς περιόδου Ἰουλίου - Σεπτεμβρίου τοῦ 1943. Αὐτές εἶχαν στόχο πρωτίστως τόν ΕΔΕΣ τοῦ Ζέρβα, πού ἦταν ὁ κύριος ἀντίπαλος γιά τούς Γερμανούς, ἀλλά καί τούς Τσάμηδες μέχρι τήν ἀπελευθέρωση, ἀλλά καί τόν ἄμαχο πληθυσμό πού δέχθηκε τρομερά ἀντίποινα. Παράλληλα οἱ ἡγέτες τῶν τσάμηδων Νουρί καί Μαζάρ Ντῖνο ὅλο αὐτό τό διάστημα βρίσκονται στήν ὑπηρεσία τῶν Γερμανῶν παρέχοντας συνεχῶς πληροφορίες γιά τήν δράση τῶν ἀνταρτῶν.

           Ὁ ρόλος τους φανερώνεται ἀπό τά γερμανικά ἀρχεῖα. Γιά τόν πρῶτο, ὁ Κάρλ Χάιντς Ρότφουκς γράφει στόν Φόν Λέντε σέ ἐπιστολή του: «[...] Ὁ Nuri εἶναι ἀλβανός ἐθνικιστής καί ἐπιδιώκει τήν ἕνωση τμήματος τῆς Ἠπείρου μέ τήν Ἀλβανία. Γιά τόν λόγο αὐτό τοποθετεῖται ἀκραιφνῶς ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων. Οἱ μέχρι τώρα ἀναφορές καί ἐπιδόσεις του, ἰδιαίτερα ἀναφορικά μέ τή συγκρότηση μίας ἀλβανικῆς στρατιωτικῆς βοηθητικῆς δύναμης, ὑπῆρξαν ἄριστες.  [...]». Γιά τόν ἀδερφό του Μαζάρ Ντῖνο, ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε μεταξύ ἄλλων πρόεδρος τοῦ «Ἐθνικοῦ Ἀλβανικοῦ Συμβουλίου - Ξίλια», γερμανικά ἔγγραφα ἀναφέρουν: «Ὁ πρόεδρος τοῦ Ἐθνικοῦ Ἀλβανικοῦ Συμβουλίου τῆς Τσαμουριᾶς, Μαζάρ Ντῖνο, ἀπό τήν Παραμυθιά, εἶναι διοικητής τοῦ ἀλβανικοῦ λόχου τῆς Τσαμουριᾶς. Βρίσκεται στήν ὑπηρεσία τοῦ Γερμανικοῦ Στρατοῦ. Παρακαλοῦνται οἱ ὑπηρεσίες νά παρέχουν στό ἐν λόγῳ πρόσωπο στήριξη καί ἀρωγή. [...]».

Τόν Αὔγουστο τοῦ 1943 οἱ Τσάμηδες θά καθοδηγήσουν ἐπίλεκτες δυνάμεις Γερμανῶν καί Ἰταλῶν στήν ἐπιχείρηση «Augustus» στά χωριά τοῦ Φαναρίου, πού ἀρχικό στόχο εἶχε τήν ἐξουδετέρωση τῶν ἀνταρτῶν καί τήν καταστροφή ὑποδομῶν πού θά μποροῦσαν νά χρησιμοποιηθοῦν ἀπό τούς ἀντάρτες. Ὡστόσο, ὅπως σημειώνει ὁ καθηγητής Γκότοβος, θά καταλήξει σέ μία ἐπιχείρηση ἐθνοκάθαρσης, καθώς στούς νεκρούς ἀλλά καί στούς ἐκτοπισμένους ἀπό τούς Γερμανούς καί τούς Τσάμηδες συνεργάτες τους δέν ὑπάρχει οὔτε ἕνας Μουσουλμάνος.  

Στίς 29 Σεπτεβρίου τοῦ 1943, οἱ Τσάμηδες ἐκτέλεσαν 49 πρόκριτους τῆς πόλης τῆς Παραμυθιᾶς. Ὑποτίθεται πώς ἡ ἐκτέλεση αὐτή ἔγινε μέ ἀφορμή σύγκρουση τοῦ ΕΔΕΣ μέ τήν 631 μοῖρα ἐλαφροῦ Πυροβολικοῦ, ὅταν ἡ τελευταία διενεργοῦσε ἐπιχείρηση ἀναγνώρισης ἐδάφους. Ὅμως, οἱ συλλήψεις ξεκίνησαν πρίν ἀπό τή σύγκρουση αὐτή. Ἑπομένως ἡ σύγκρουση μέ τόν ΕΔΕΣ ἦταν ἡ ἀφορμή πού ἔψαχνε ἡ Βέρμαχτ καί οἱ συνεργάτες της. Ἄλλωστε ὅταν τόν Ἰούλιο τοῦ 1943 οἱ Γερμανοί στέλνουν ἐνισχύσεις στήν Ἤπειρο καί ἀναλαμβάνουν τόν ἔλεγχο στήν περιοχή μετά τήν συνθηκολόγηση τῆς Ἰταλίας, γνωρίζουν ὅτι βρίσκονται σέ μία ἐπικίνδυνη περιοχή γι᾽ αὐτούς καθώς οἱ ἀκτές τῆς Ἠπείρου ἀποτελοῦν πιθανό μέρος ἀπόβασης τῶν συμμάχων. Τόν κύριο ἔλεγχο ἀπό τίς ἀνταρτικές δυνάμεις στήν περιοχή εἶχαν οἱ δυνάμεις τοῦ Ζέρβα, οἱ ὁποῖες σημειωτέον εἶχαν καλές σχέσεις μέ τούς συμμάχους. Ἔπρεπε ἑπομένως νά γίνουν ὀργανωμένες ἐκκαθαριστικές ἐπιχειρήσεις τόσο κατά τῶν ἐπικίνδυνων ἀνταρτῶν ὅσο καί κατά τοῦ ἀμάχου πληθυσμοῦ, ὥστε νά ὑπάρχει ἕνας ἐπιπλέον σοβαρός λόγος πού θά ἀνάγκαζε τούς ἀντάρτες νά περιορίσουν τίς ἐπιθέσεις τους. Στίς ἐκκαθαριστικές ἐπιχειρήσεις τῶν Γερμανῶν συμμετεῖχαν καί οἱ Τσάμηδες γιά δικούς τους σκοπούς, πού δέν ἦταν ἄλλοι ἀπό τήν ἐθνοκάθαρση τῆς περιοχῆς ὥστε νά αὐτονομηθεῖ ἀρχικά καί τήν κατάλληλη στιγμή νά ἐνσωματωθεῖ στήν Ἀλβανία. Μέ αὐτό τό σκεπτικό παρουσίαζαν στούς Γερμανούς τήν πόλη τῆς Παραμυθιᾶς ὡς ἄντρο τῶν ἀνταρτῶν πού ἔπρεπε νά ἐξουδετερωθεῖ. Ἔτσι καί οἱ Γερμανοί θά ἀπαλλάσονταν ἀπό τούς ἀντάρτες ἔχοντας ταυτοχρόνως τήν δυνατότητα νά ἐξουδετερώσουν ἐνδεχόμενη συμμαχική ἀπόβαση καί οἱ συνεργάτες τους Τσάμηδες θά ἀναλάμβαναν τόν διοικητικό ἔλεγχο τῆς περιοχῆς ἐξασφαλίζοντας τήν «τάξη» καί τήν «ἡσυχία».   

Στόν «Ἐπαναστάτη» τῆς 24ης Μαρτίου 1944 ἀναφέρεται: «Τήν 29ην Σεπτεμβρίου τοῦ 1943 συνελήφθησαν παρά τῶν Μουσουλμάνων Παραμυθιᾶς, πρωτοστατούντων τῶν μπέηδων Νουρῆ Ντίνου, Μαζάρ Ντίνου καί Ρετζέπ Ντίνου τεσσαράκοντα ἐννέα (49) πρόκριτοι τῆς Ἐπαρχίας Παραμυθίας καί ἐξετελέσθησαν ὁμαδικῶς, ὡς συννενοούμενοι καί ὑποθάλπτοντες τάς Ἐθνικάς Ὀργανώσεις Ἑλλήνων Ἀνταρτῶν.

Στήν ἀρχή διεδόθη ὅτι οἱ συλληφθέντες θά ἐκρατοῦντο ὡς ὅμηροι καί θά ἀπεστέλλοντο εἰς Ἰωάννινα καί αἱ οἰκογένειαί των φρόντισαν καί τούς ἐφοδίασαν μέ χρήματα, τρόφιμα καί διάφορα ἄλλα εἴδη.

Ἀντί ν᾽ ἀποσταλοῦν ὅμως εἰς Ἰωάννινα μετεφέρθησαν ὀλίγον ἔξω τῆς πόλεως παρά τό παρεκκλήσιον Ἅγιος Γεώργιος (Παραμυθιᾶς) ὅπου καί ἐξετελέσθησαν παρά Γερμανῶν καί Μουσουλμάνων, ἀφοῦ τούς ἔβαλαν πρῶτα καί ἔσκαψαν μόνοι των τούς τάφους των!

Τήν θλιβεράν τύχην των οἱ δυστυχεῖς ἐγνώριζον ἀπό τό προηγούμενο βράδυ τῆς ἐκτελέσεως. Τήν εἶχεν ἐκμυστηρευθεῖ ἕνας Γερμανός ὑπαξιωματικός στόν κρατούμενον ἰατρόν Ἐλευθέριον Βαλασκάκην, μή τυχόν μποροῦσαν νά διαθέσουν κανένα μέσον διά τήν ἀπαλλαγήν των.

Οἱ δυστυχεῖς, ὅμως, γνωρίζοντες καλά πού ὀφείλετο ἡ σύλληψίς των τό πῆραν ἀπόφαση ὅτι δέν εἶχαν πλέον ἐλπίδα σωτηρίας. Ὁ Ἔγδαρ Πόε γράφει κάπου: «Τίποτε δέν ὁμοιάζει μέ ἕνα μαῦρον διάδρομον ὅσο ἕνας μαῦρος διάδρομος». Ἔτσι «τίποτε ἄλλο δέν ὁμοιάζει μέ τήν τραγωδία τῶν 49 μελλοθάνατων ἐκεῖνο τό βράδυ ὅσο ἡ τραγωδία τῶν θυμάτων αὐτῶν τῆς Μουσουλμανικῆς θηριωδίας καί ἀναλγησίας».

Ὁ συγκρατούμενος καί συνεκτελεσθεῖς ἱερεύς Εὐάγγελος Τσαμάτος, ὁ λεβεντοπαπᾶς αὐτός τῆς Παραμυθιᾶς, ἄρχισε τήν «Μεγάλην Ἀγρυπνίαν» καί τό πρωί ἔψαλλαν οἱ ἴδιοι τήν Νεκρώσιμον Ἀκολουθία τους.

Ἦταν κάτι τό ἀπερίγραπτο καί κάτι τό ἐξαιρετικά συγκινητικό οἱ ὧρες ἐκεῖνες τῆς ἀγωνίας τους, οἱ ἀγωνιώδεις ἐκεῖνες ὧρες, πού προηγοῦνται μίας ἐκτελέσεως. «Ὅποιος ἀποτολμᾶ νά περιγράψη τέτοιες στιγμές λέγει ὁ Ἀντρέγιεφ στούς “Ἑφτά κρεμασμένους” του διαπράττει ἱεροσυλία».

Κατά τήν ὥρα τῆς ἐκτελέσεως τούς ὠμίλησεν ὁ συγκρατούμενος καί συνεκτελεσθεῖς Ἐμμανουήλ Γκοτζαρέλης, Διευθυντής τῆς Ἀγροτικῆς Τραπέζης καί Πρόεδρος τῆς Ἐπιτροπῆς Ἐθνικοῦ Ἀγῶνος τῆς Παραμυθιᾶς καί πέφτοντας κάτω ἀπό τίς δολοφονικές σφαῖρες τῶν ἐκτελεστῶν τους ζητωκραύγασαν ὅλοι γιά τή «Μεγάλη Ἑλλάδα», πού γι᾽ αὐτήν ἔχυναν τό ἁγνό Ἑλληνικό αἷμα τους.

Μετά τήν ἐκτέλεση οἱ Μουσουλμάνοι τούς ἐσύλησαν, τούς πῆραν τά χρήματα καί λοιπά εἴδη πού εἶχαν, τούς ἔβγαλαν τά ροῦχα τους καί τά παπούτσια τους καί τούς ἔρριξαν στήν τάφρο, πού οἱ ἴδιοι εἶχαν ἀνοίξει.

 

Οἱ τεσσαράκοντα ἐννέα (49) ἐκτελεσθέντες πρόκριτοι τῆς Παραμυθιᾶς εἶναι οἱ κάτωθι:

  1. Ἱερεύς Εὐάγγελος Τσαμάτος, ἀρχιερατικός ἐπίτροπος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Παραμυθιᾶς.

2. Ἐμμανουήλ Γκοτζαρέλης, διευθυντής τῆς Ἀγροτικῆς Τραπέζης Παραμυθιᾶς καί Πρόεδρος τοῦ Ἐθνικοῦ Ἀγῶνος Παραμυθιᾶς.

 3. Ἐλευθέριος Βαλασκάκης, ἰατρός, διευθυντής τοῦ Ὑγειονομικοῦ Κέντρου Νομοῦ Θεσπρωτίας.

 4. Ἀπόστολος Χρυσοχόου, συνταξιοῦχος Σχολάρχης καί Γραμματεύς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Παραμυθιᾶς.

  5.  Ἀθανάσιος Ρίγγας, ἔμπορος.

  6.  Εὐάγγελος Νάστος, ἔμπορος.

  7. Κωνσταντῖνος Σιωμόπουλος, Γυμνασιάρχης.

  8. Νῖκος Γιαννάκης, καθηγητής.

  9. Κωνσταντῖνος Κατσούλης, διευθυντής τοῦ Δημοτικοῦ Σχολείου.

10. Εὐθύμιος Εὐαγγέλου, ἐπιχειρηματίας.

11. Νῖκος Μπάρμπας, ἔμπορος ὑφασμάτων.

12. Σπυρίδων Νικολάου Μπάρμπας, μαθητής τοῦ Γυμανσίου.

13. Κωνσταντῖνος Κουρσούμης, ἐπιχειρηματίας.

14. Βασίλειος Παπαθανασίου, πρόεδρος τῶν ἐπιστράτων Παραμυθιᾶς.

15. Περικλῆς Κακούρης, δημοδιδάσκαλος τοῦ Δημοτικοῦ Σχολείου Παραμυθιᾶς καί λογοτέχνης.

16. Ἰωάννης Μπαζάκος, δημοδιδάσκαλος.

17. Ἀνδρέας Στρουγγάρης, ἔμπορος.

18. Κωνσταντῖνος Ἰωάννου Κωσταγιάννης, ἐπιχειρηματίας.

19. Παναγιώτης Ἰωάννου Κωσταγιάννης, τελειόφοιτος Γυμνασίου.

20. Γεώργιος Σιαμᾶς, ὑπάλληλος τοῦ Γραφείου Τ.Τ.Τ. Παραμυθιᾶς.

21. Γεώργιος Πάσχος, ἔμπορος, ἀντιπρόεδρος τῆς Κοινότητος Παραμυθιᾶς.

22. Ἀθανάσιος Ράφτης, ἔμπορος.

23.Ἰωάννης Μητσιώνης, πρόεδρος τοῦ Συλλόγου Πολυτέκνων του Νομοῦ Θεσπρωτίας.

24. Θεοφίλης Φείδης ἐκ Σαγιάδος, λογιστής τῆς Γεωργικῆς Ὑπηρεσίας.

25. Ἀνδρέας Παρέτης, χρυσοχόος.

26. Κωνσταντῖνος Τζώης, χαρτοπώλης.

27. Νῖκος Ἀποστολίδης, ὑποδηματοποιός.

28. Νικόλαος Τσαμάτος, ἐμπορορράπτης ἐν Ἡγουμενίτσῃ, υἱός τοῦ προαναφερθέντος ἱερέως καί ἀρχιερατικοῦ ἐπιτρόπου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Παραμυθιᾶς.

29. Γεώργιος Τσούλας, Γραμματεύς τῆς Κοινότητος Παραμυθιᾶς.

30. Κωνσταντῖνος Τσούλας, ἐπιχειρηματίας.

31. Θεόδωρος Τσούλας, ὑποδηματοποιός.

32. Κωνσταντῖνος Ἀληγιάννης, ἔμπορος.

33. Σωτήριος Κ. Ἀληγιάννης, ἔμπορος, πατήρ καί υἱός.

34. Δημήτριος Ἀληγιάννης, ἔμπορος.

35. Ἰωάννης Δημητ. Ἀληγιάννης, ἔμπορος, πατήρ καί υἱός.

36. Νικόλαος Μάνος, ἔμπορος.

37. Γεώργιος Μαρέτας, ἐπιχειρηματίας.

38. Σπυρίδων Μήτσιος, ἑστιάτωρ.

39. Δημήτριος Κλήμης, ἐπιχειρηματίας.

40. Γεώργιος Μουσελίμης, ράπτης.

41. Θωμᾶς Φάτσιος, κτηματίας.

42. Σταῦρος Μουσελίμης.

43. Κωνσταντῖνος Ζιάγκος.

44. Κωνσταντῖνος Σπανός.

45. Ἡρακλῆς Σπανός.

46. Χαράλαμπος Δρίμψιας.

47. Λεωνίδας Πάσχος.

48. Πάκος Πάκος.

49. Κωνσταντῖνος Μήτσης.

 

Ἠθικοί αὐτουργοί:

  1. Χασάν Ἀβδουλά.

  2. Νουρῆς Ντῖνος.

  3. Μαζάρ Ντῖνος.

  4. Ρετζέπ Ντῖνος

  5. Ὀμέρ Μουράτ.

  6. Σαλή Χαφούζ.

  7. Ρεφή Μπέης.

  8. Μεχμέτ Φουάτ Πρόνιος.

  9. Ζέκιος Ζεκήρ Γιαγιᾶς.

10. Κιάζος Μουλετσίνης κ.λπ.

Ἡ σφαγή αὐτή ἔμεινε ἀνεξίτηλη στή μνήμη τῶν κατοίκων καθώς καί τῶν ἀνταρτῶν τοῦ ΕΔΕΣ. Τόν παραπάνω κατάλογο συνέταξε ὁ Μαζάρ Ντῖνο καί τόν παρέδωσε στούς Γερμανούς. Τό μῖσος τῶν Τσάμηδων κατά τῶν Ἑλλήνων συμπολιτῶν τους φαίνεται καί ἀπό τό γεγονός πώς τά χρόνια τῆς κατοχῆς προτιμοῦσαν νά καταστρέψουν δικά τους γεωργικά προϊόντα παρά νά τά πουλήσουν στούς λιμοκτονοῦντες Ἕλληνες. Μετά τήν ὁριστική φυγή των στήν Ἀλβανία βρέθηκαν 30.000 ὀκάδες ἐλαιόλαδο πού ἀποθήκευαν οἱ Τσάμηδες προτιμώντας νά καταστραφεῖ ἀπό τόν χρόνο παρά νά φτάσει στά χέρια Ἑλλήνων.

Κατά τήν διάρκεια ἐπίσης τῆς κατοχῆς, οἱ Τσάμηδες ἐκτέλεσαν ἤ δολοφόνησαν ἐν ψυχρῷ τουλάχιστον 525 Ἕλληνες, διέπραξαν ληστεῖες καί λοιπές λεηλασίες σέ τουλάχιστον 942 περιπτώσεις καί βίασαν τουλάχιστον 213 Ἑλληνίδες. Ἀπόρροια ὅλων αὐτῶν τῶν ἐγκληματικῶν πράξεων ἦταν ἡ καταδίκη ἐρήμην, ἀπό τό Εἰδικό Δικαστήριο τῶν Ἰωαννίνων μετά τήν ἀπελευθέρωση, σέ θάνατο ἤ ἰσόβια 1.701 Τσάμηδων.

Ἀξίζει νά ἀναφερθεῖ πώς οἱ ἡγέτες τῶν Τσάμηδων Μαζάρ καί Νουρῆ Ντῖνο, λίγους μῆνες μετά τήν σφαγή τῆς Παραμυθιᾶς, τόν Δεκέμβριο τοῦ 1943 ζήτησαν ἀπό τόν Ζέρβα νά συγκρατήσει τούς ἀντάρτες του ὥστε νά μή χυθεῖ ἐπιπλέον αἷμα. Στόχος τους ἦταν νά ἐξασφαλίσουν τήν σωτηρία τῶν συμπατριωτῶν τους τήν στιγμή πού συνειδητοποίησαν πώς ἡ Γερμανία ἔχανε ἔδαφος. Παρ᾽ ὅλα αὐτά τυφλωμένοι ἀπό τόν σκοπό τους δέν σταμάτησαν νά ἐνισχύουν τούς πάτρωνές τους καί νά ἐπιδιώκουν τήν προσάρτηση ἑλληνικῶν ἐδαφῶν. Δέν εἶναι τυχαῖο πώς τήν ἴδια περίοδο οἱ Τσάμηδες ὀργάνωσαν σύσκεψη μετά ἀπό ἐντολή τοῦ Γερμανοῦ φρουράρχου στήν Παραμυθιά ὅπου ὁ Ρετζέπ Ντῖνο ἀπείλησε τούς Ἕλληνες Προέδρους τῶν Κοινοτήτων καί τόν ἀναπληρωτή νομάρχη Θεσπρωτίας νά ἐγκαταλείψουν τήν περιφέρεια καθώς αὐτή ἀνήκει στούς ἴδιους. Ἐπίσης τήν ἴδια περίοδο ἡ στρατιωτική διοίκηση 1032 στέλνει μία ἀναφορά τοῦ συνταγματάρχη von Bothmer στόν Γερμανό στρατιωτικό διοικητή τῆς Ἑλλάδος, μέ τόν τίτλο «τό Ἀλβανικό ζήτημα» καί ἀναφέρει: «[...] εἶναι ἀπολύτως ἀναγκαῖο νά λυθεῖ ἄμεσα τό ζήτημα τῆς ἡγεσίας τῆς Θεσπρωτίας, στό πνεῦμα τῆς Ἀλβανίας. Μέ τήν ἀπολύτως σύμφωνη γνώμη τῶν διοικητῶν τῶν στρατιωτικῶν μονάδων πού ὑπάγονται στό 22ο Ὀρεινό Σῶμα Στρατοῦ προτείνεται ἡ ἀνάθεση τῶν καθηκόντων τοῦ νομάρχη στόν Ρετζέπ Ντῖνο. Μέ τόν τρόπο αὐτό ἐξασφαλίζεται ἡ ὑποστήριξη τῶν μέτρων τῆς Βέρμαχτ ἀπό τόν πληθυσμό ἀπό κάθε πλευρά, ἐνῶ ἕνας πιθανός ἀφοπλισμός καί κατάργηση δικαιωμάτων τῶν Ἀλβανῶν ἀπό μία ἑλληνική διοίκηση δέν θά προκαλοῦσε ἁπλῶς ἀναταραχή, ἀλλά θά προσέθετε ἀκόμη μία ἀνταρτική ὁμάδα στίς ἤδη ὑπάρχουσες δυό πού πολεμοῦν κατά τῆς Βέρμαχτ».   

Τό καλοκαίρι καί τό φθινόπωρο τοῦ 1944 οἱ τσάμηδες ἐνίσχυαν τούς Γερμανούς ἀδιάκοπα σέ μάχες κατά τῶν ΕΟΕΑ. Μέ διαταγή τοῦ Στρατηγείου Μέσης Ἀνατολῆς πού ἤθελε νά ἀπελευθερώσει τήν παράλια ζώνη ὥστε νά εἶναι βατός ὁ ἀνεφοδιασμός μέσω θαλάσσης ξεκινοῦν οἱ ἐπιθέσεις τῶν Ἐθνικῶν Ὁμάδων τοῦ Ζέρβα ἀρχικά στήν αἱματοβαμμένη Παραμυθιά. Ἡ χωρίς μεγάλη δυσκολία κατάληψη τῆς πόλης θά ὁδηγήσει σέ ἀνελέητο κυνηγητό τῶν Τσάμηδων καί τά θύματα θά εἶναι δεκάδες. Ὁ Ζέρβας ὡστόσο θά κατορθώσει νά ἐπιβάλλει στούς ἀντάρτες του τήν πειθαρχία πού ἀρχικά εἶχαν χάσει λόγω τῶν ὠμοτήτων πού εἶχαν διαπράξει οἱ Τσάμηδες στό πλευρό τῶν Ἰταλῶν καί Γερμανῶν καί θά περιορίσει τίς διώξεις ἄμαχου πληθυσμοῦ. Παράλληλα θά πέσουν στήν κατοχή τοῦ ΕΔΕΣ τά ἀρχεῖα τοῦ «Ἐθνικοῦ Ἀλβανικοῦ Συμβουλίου» πού θά ἀποδεικνύουν τίς στενές σχέσεις συνεργασίας μέ τούς Γερμανούς. Μετά τήν ἀπελευθέρωση τῆς Παραμυθιᾶς καί τῆς Πάργας στίς 27 καί 29 Ἰουνίου 1944 ἀντίστοιχα, στάλθηκε ἀπό τόν διοικητή τῆς Χ Μεραρχίας τοῦ ΕΔΕΣ, Βασίλειο Καμάρα προκήρυξη πρός αὐτούς, μέ στόχο νά καταθέσουν τά ὅπλα καί νά πάψουν νά συνεργάζονται μέ τούς Γερμανούς:

Μετά τήν κατάληψιν τῆς Παραμυθιᾶς ἡ Μεραρχία ἐξέδωκεν προκήρυξιν διά τῆς ὁποίας καθώρισε τήν θέσιν της ἔναντι τῶν Τουρκαλβανῶν. Παρά τόν τυφεκισμόν 49 ἐπιφανῶν κατοίκων τῆς Παραμυθιᾶς καί ἄλλων ἐκτελέσεων, ὡς καί προδοτικῶν πράξεων ἐκ μέρους αὐτῶν, ἡ Μεραρχία ἐπέδειξε τάς πλέον διαλλακτικάς διαθέσεις. Παρά ταῦτα ἐδέχθημεν σήμερον (30 Ἰουνίου) ἐπίθεσιν τῶν Γερμανῶν βοηθουμένων ὑπό τῶν ἐνόπλων τμημάτων Τουρκαλβανῶν. Ἐν τῇ ἐπιθυμίᾳ μου ὅπως ἐξαντλήσω πᾶν μέσον συμφιλιώσεως, διαβεβαιῶ καί πάλιν τούς Τουρκαλβανούς τῆς Τσαμουριᾶς ὅτι διαπνεόμεθα ὑπό τῶν καλλιτέρων καί φιλικωτέρων διαθέσεων ἔναντι αὐτῶν καί ὑπόσχομαι πλήρη προστασίαν των. Πρός τό συμφέρον σας προσκαλῶ ὅλους ὅπως καταθέσωσι τά ὅπλα καί ἀσχοληθῶσιν μέ τά εἰρηνικά των ἔργα. Πᾶσα ἀντίθετος ἐνέργεια θά εἶναι εἰς βάρος σας καί σᾶς προειδοποιῶ ὅτι θά μετανοήσετε πικρῶς. Ἡ ἀπόφασίς σας ἐπί τοῦ προκειμένου νά μοι γνωσθῆ τό ταχύτερον.

 

Ἀπάντηση δέν δόθηκε ποτέ καί οἱ Τσάμηδες συνέχισαν νά ἐνισχύουν τούς Γερμανούς. Μία ἀκόμη προσπάθεια τοῦ Γενικοῦ Ἀρχηγείου τοῦ ΕΔΕΣ καί τοῦ Μητροπολίτη Ἰωαννίνων Σπυρίδωνα γιά κατάπαυση τῶν ἐχθροπραξιῶν καί ἀπεξάρτησης τῶν Τσάμηδων ἀπό τήν προστασία τῶν Γερμανῶν ὁδήγησε στίς 11 Ἰουλίου 1944 στήν ὑπογραφή μίας συμφωνίας πού θά σταματοῦσε τίς συγκρούσεις γιά τό χρονικό διάστημα τῶν συνεννοήσεων, θά δέσμευε τούς Ἀλβανούς μέ οὐδετερότητα σέ περίπτωση ἐπιθέσεων τῶν Γερμανῶν κατά τοῦ ΕΔΕΣ καί ἐφ᾽ ὅσον δέχονταν νά καταθέσουν τά ὅπλα τους, ὁ ΕΔΕΣ θά ἐγγυοῦνταν γιά τήν προστασία τους. Ἡ ἀντιπροσωπεία τῶν Τσάμηδων ζήτησε χρονικό περιθώριο ὀκτώ ἡμερῶν γιά νά δώσει τήν ὁριστική της ἀπάντηση. Τό αἴτημα ἔγινε δεκτό ἀπό τήν πλευρά τοῦ ΕΔΕΣ, ἀλλά οἱ Τσάμηδες ἔκλεισαν αὐτή τήν βραχύχρονη συμφωνία γιά νά κερδίσουν χρόνο. Στίς 19 τοῦ μηνός ἀντί ὁριστικῆς ἀπάντησης ζήτησαν νέα διορία μέχρι τήν 24η Ἰουλίου, πού καί πάλι ἔγινε δεκτή. Οὔτε τότε ὅμως ἀποδέχθηκαν τούς ὅρους τοῦ ΕΔΕΣ καί ἡ ἐκκαθάριση τῆς Θεσπρωτίας, πού ἔγινε μέ ἐντολή τοῦ Γενικοῦ Στρατηγείου Μέσης Ἀνατολῆς, ἀποτελοῦσε μονόδρομο. Συμμετεῖχαν σέ ὅλες τίς ἐπιχειρήσεις τῶν Γερμανῶν κατά τῶν δυνάμεων τοῦ Ζέρβα τόσο τόν Ἰούλιο ὅσο καί τόν Αὔγουστο τοῦ 1944. Ἔτσι συμμετεῖχαν στό πλευρό τῶν Γερμανῶν καί στήν μάχη τῆς Μενίνας. Μετά τήν νικηφόρα κατάληξή της γιά τήν ὀργάνωση τοῦ Ζέρβα διαπιστώθηκε πώς στούς 180 συλληφθέντες Γερμανούς αἰχμαλώτους βρίσκονταν 43 Τσάμηδες οἱ ὁποῖοι ἐκτελέστηκαν μέ συνοπτικές διαδικασίες. Ὁ ἀρχηγός τῶν ΕΟΕΑ παρ᾽ ὅλα αὐτά ἀποστέλει νέα προειδοποίηση στίς 27 Αὐγούστου:

 

       ΠΡΟΚΗΡΥΞΙΣ

Πρός τό Μπάλ Κομτάρε - Ἀλβανικήν Τσέτα - Τσάμηδες

 

Τό Γενικόν Ἀρχηγεῖον τῶν Ἐθνικῶν Ὁμάδων ΕΔΕΣ ἐξέφρασε πρός σᾶς ἐπανελειμμένως τάς φιλειρηνικάς του διαθέσεις καί προσπάθησε νά ἐπιλύση τά ζητήματά σας σάν Ἕλληνες πρός Ἕλληνας.

Στήν προσπάθειάν μας αὐτή βρήκαμε πάντοτε ἐμπόδιο ἀπό σας τόν δόλο, τήν καχυποψία καί τήν κακή πίστη.

Ἐδείξαμεν πρός σᾶς πάντοτε φιλικές διαθέσεις καί ὑποδείξαμε τρόπους εἰρηνικῆς διευθετήσεως τῆς καταστάσεως. Ἀντιμετωπίσαμε τήν ἄρνηση καί ἀκόμη σήμερα τίς προκλητικές ἐπιθέσεις σας ἐναντίον μας καί ἐναντίον τῶν φιλήσυχων Ἑλλήνων πολιτῶν.

Στίς 17,18 καί 19 τρέχοντος πολεμήσατε μέ τούς Γερμανούς στή Μενίνα καί κάψατε τά χωριά μας Πηγαδούλια καί Κάτω Παληοκκλήσι καί ἀκόμη σήμερα προκαλεῖτε τούς χωρικούς στήν περιοχή τῆς Σκάλας.

Ἐνῶ εἶσθε ἔξυπνοι καί νομοταγεῖς πέφτετε θύματα ξένης προπαγάνδας καί κακῶν συμβούλων καί ἐνεργεῖτε κατά τῶν συμφερόντων τῆς Πατρίδος σας.

Σᾶς καλοῦμε γιά τελευταῖα φορά. Ἐμμένουμε στίς τελευταῖες προτάσεις πού κατοχυρώνουν τά δίκαιά σας καί τά συμφέροντά σας.

Ἡ τιμή, ζωή καί περιουσία σας δέν κινδυνεύουν ἀπό τίς Ἐθνικές Ὁμάδες πού τουναντίον αὐτές θά σᾶς προστατεύσουν.

Ἀκοῦστε τήν φωνή τῆς Πατρίδος σας. Ἡ Γερμανία γκρεμίζεται καί αὔριο θά εἶναι ἐρείπια. Αὐτή δέν θά σᾶς προστατεύσει πιά.

Ἡ Ἑλλάς θέλει εἰρήνη καί φιλία μέ τούς γείτονές της. Ἄν ἐξακολουθήσετε θά τιμωρηθῆτε ἀμείλικτα καί σκληρά.

 

Ἀπό τό Σ.Δ. Γενικοῦ Ἀρχηγείου 27-8-1944

Ὁ Γενικός Ἀρχηγός

                                                                     Ν. ΖΕΡΒΑΣ

Τό ΚΚΕ καί τό ΕΑΜ-ΕΛΑΣ κατηγόρησαν τόν Ζέρβα γιά «γενοκτονία τῶν Τσάμηδων»! Τά ἐγκλήματα τῶν τελευταίων πάντως δέν τά καταδίκασαν μέ τήν ἴδια ἀποφασιστικότητα. Ἄλλωστε, τό καλοκαίρι τοῦ 1944, πού ὁ ΕΔΕΣ πολεμοῦσε συνεχῶς Γερμανούς καί Τσάμηδες, τό ΕΑΜ προσπάθησε γιά μία ἀκόμη φορά νά προσεταιρισθεῖ τούς τελευταίους κλείνοντας συμφωνία μέ τούς μουσουλμάνους Ἀλβανούς τῆς Φοινίκης τῶν Φιλιατῶν, μέ τήν ὁποία τό ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ὑποσχόταν πλήρη ἀμνήστευση τῶν Τσάμηδων γιά τά ἐγκλήματα πού διέπραξαν καθ᾽ ὅλη τήν διάρκεια τῆς κατοχῆς κατά Ἑλλήνων μέ ἀντάλλαγμα οὐσιαστικά τήν ὑποχρέωση τῶν Τσάμηδων νά ἐνισχύσουν τόν ΕΛΑΣ σέ περίπτωση συγκρούσεων μέ τόν ΕΔΕΣ.

Ἀξίζει νά τονισθεῖ πώς ἡ συμμετοχή Τσάμηδων στά στρατεύματα τοῦ ΕΛΑΣ σέ μάχες ἐναντίον τοῦ ΕΔΕΣ εἶχε ξεκινήσει ἀπό τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1943 στίς ἐμφύλιες συγκρούσεις. Χαρακτηριστική περίπτωση ἀποτελεῖ ὁ Ἰσμαήλ Χακί, ἀρχηγός ἐνόπλων Ἀλβανῶν, πού ἐνῶ τόν Ὀκτώβριο τοῦ ᾽43 πολεμοῦσε στόν ΕΛΑΣ κατά τοῦ Ζέρβα ἀπό τόν Ἰανουάριο τοῦ 1944 συνεργάστηκε μέ τούς Γερμανούς καί συμμετεῖχε σέ ὅλες τίς ἐπιχειρήσεις πού ἔκαναν αὐτοί κατά τοῦ ΕΔΕΣ, ἀκριβῶς γιατί θεωροῦσε τήν ὀργάνωση τοῦ Ζέρβα ὡς τόν πραγματικό ἐχθρό πού ἀποτελοῦσε ἐμπόδιο γιά τούς σκοπούς τῶν Ἀλβανοτσάμηδων.

Τόν Δεκέμβριο τοῦ 1943 στήν περιοχή τῆς Μουργκάνας ὑπῆρξε ταυτόχρονη ἐπιχείρηση τμημάτων τοῦ 15ου Συντάγματος Πεζικοῦ τοῦ ΕΛΑΣ καί τῶν ἀλβανικῶν τμημάτων τῆς Τσέτα (τάγματα «Θανάση Ζήκου», «Θανάση Λιούλια») κατά δυνάμεων τοῦ ΕΔΕΣ. Ἡ ἐπίθεση ἔγινε ἀπό τό ἀλβανικό ἔδαφος ἀφοῦ τά ἐλασίτικα τμήματα μετά τίς ἐπιχειρήσεις Ὀκτωβρίου-Δεκεμβρίου 1943 στήν περιοχή εἶχαν ἀπωθηθεῖ μέ ἀποτέλεσμα νά ἐγκαταλείψουν τό ἑλληνικό ἔδαφος καί νά δεχτοῦν ἐνισχύσεις ἀπό τούς Ἀλβανούς συντρόφους.

Ὡστόσο ὁ Ζέρβας μετά τίς ἐπιχειρήσεις Ἰουνίου - Σεπτεμβρίου 1944 ἤθελε νά συνεχίσει τήν καταδίωξη τῶν Τσάμηδων πού -μεγάλο μέρος ὅσων διεσώθησαν-  εἶχαν βρεῖ καταφύγιο στήν Ἀλβανία. Ὁ Χότζα ἀνησύχησε μήπως ὁ Ζέρβας τολμοῦσε νά εἰσέλθει σέ ἀλβανικό ἔδαφος καί ἀπείλησε τούς συμμάχους πώς ἄν δέν τόν συγκρατοῦσαν θά ἐπιχειροῦσε νά εἰσέλθει ἀκόμη καί σέ ἑλληνικό ἔδαφος γιά νά τόν ἀπωθήσει.

Ὁ ΕΛΑΣ ἀπό τή μεριά του συνέχισε τήν φιλική συμπεριφορά πρός τούς Τσάμηδες. Ἔτσι ἀπό τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1944 καί μετά, 300 - 500 Ἀλβανοτσάμηδες, ἀφοῦ πλέον δέν εἶχαν τήν προστασία τῶν Γερμανῶν, ἐντάχθηκαν στό 15ο Σύνταγμα τοῦ ΕΛΑΣ καί πολέμησαν μέ ἰδιαίτερο πεῖσμα κατά τῶν Ὁμάδων τοῦ Ζέρβα στίς συγκρούσεις τοῦ Δεκεμβρίου τοῦ 1944 στήν Ἤπειρο. Μετά τήν μεταφορά τῶν δυνάμεων τοῦ ΕΔΕΣ στήν Κέρκυρα πού ἄφησε τόν ἔλεγχο τῆς Ἠπείρου στόν ΕΛΑΣ, ὁ Ἄρης Βελουχιώτης συμφώνησε μέ τόν Χότζα γιά τήν ἐπιστροφή στήν Ἑλλάδα 3.000 - 5.000 Τσάμηδων.

Ἡ φιλική στάση ἔναντι τῶν Τσάμηδων συνεχίστηκε καί τήν περίοδο 1946 - 1949 ἀπό τό ΚΚΕ καί τόν Δημοκρατικό στρατό. Ἡ Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση τοῦ ΔΣΕ πρόβαλε τά «δικαιώματα» τῶν Τουρκαλβανῶν καί κατήγγειλε στά Ἡνωμένα Ἔθνη τήν «ὠμή ἐξόντωση τσάμηδων». Ὅλα αὐτά ἐξηγοῦνται ἄν ἀναλογιστεῖ κανείς πώς ὁ Μᾶρκος Βαφειάδης τό 1947 ζήτησε ἀπό τόν κομμουνιστή ἡγέτη τῆς Ἀλβανίας Ἐνβέρ Χότζα τήν ἐνίσχυση 3.000 - 4.000 Τσάμηδων στόν πόλεμο κατά τῶν «μοναρχοφασιστῶν». Μάλιστα, μετά τήν 5η Ὁλομέλεια τοῦ ΚΚΕ, τόν Ἰανουάριο τοῦ 1949 ζητήθηκε ἀκόμα πιό ἀποφασιστικά ἡ ἐνίσχυση ἀπό τήν ἑλληνική κομμουνιστική πλευρά. Ὁ Μεχμέτ Σέχου ἀποφάσισε νά ἐπιστρατευτοῦν οἱ Τσάμηδες ἡλικίας 20 - 46 ἐτῶν γιά νά ἐνισχύσουν τόν ἀγώνα τοῦ ΔΣΕ.

 

Ἀναφέραμε παραπάνω τήν συνεργασία ΕΛΑΣ - Ἀλβανῶν ἤδη ἀπό τό 1943. Ὅπως καί τήν ἀπάντηση στίς ἐκκλήσεις τοῦ Ζέρβα νά ἀπελευθερώσουν τήν Βόρειο Ἤπειρο μαζί οἱ δύο ὀργανώσεις. Οἱ ἡγέτες τοῦ ΚΚΕ καί τοῦ ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ὅμως φαίνεται πώς δέν θεωροῦσαν ἑλληνικά αὐτά τά ἐδάφη. Κατά ἕναν περίεργο τρόπο ὅμως, οἱ ἀντιλήψεις τους ἔρχονται σέ θαυμαστή ἀντίθεση μέ αὐτές τοῦ βασιλιᾶ τῆς Ἀλβανίας (φωτο) Ἀχμέτ Ζώγου. Ὁ ἴδιος σέ συνέντευξή του στήν ἐφημερίδα «Ἡ Ἑλληνική» τόν Φεβρουάριο τοῦ 1931 ἀνέφερε: «[…] Ὁμολογῶ, ὅτι πράγματι μεσα εἰς τό βασίλειον τῶν Ἀλβανῶν ὑπάρχουν καί μέρη ἑλληνικά. Ὅπως ἡ Κορυτσά, ἡ Χειμάρρα, ἡ Δρόβιανη, τό Ἀργυρόκαστρον ἐν μέρει καί μερικά ἄλλα ἀκόμη. Ἀλλά αἱ διεθνεῖς συνθῆκαι καθώρισαν τά σύνορά μας».

Οἱ κατηγορίες κατά τοῦ Ζέρβα συνεχίστηκαν ὄχι μόνο ἀπό τό ΕΑΜ ἀλλά καί ἀπό τήν ἐπίσημη τουρκική βουλή μετά τήν λήξη τοῦ Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Σύμφωνα μέ τίς κατηγορίες, ὁ Ζέρβας ὑποτίθεται πώς ἔκανε ἐθνοκάθαρση μέσα στήν Βόρειο Ἤπειρο σκοτώνοντας 10.000 Τούρκους! Ἡ ἀπάντηση τοῦ ἀρχηγοῦ τοῦ ΕΔΕΣ δόθηκε ἄμεσα μέσα ἀπό τήν στηλη τῆς «Ἀκροπόλεως» τόν Φεβρουάριο τοῦ 1956:

                                                            «Κύριε Διευθυντά,

Παρακαλῶ ὅπως χάριν τῆς ἀληθείας καί τῆς διαφωτίσεως τῆς κοινῆς γνώμης, δημοσιεύσητε τά ἀκόλουθα:

Ὁ Τοῦρκος βουλευτής κ. Ἐμπουζιά ἀνέφερεν εἰς τήν τουρκικήν Βουλήν ὅτι κατέσφαξα 10.000 Τούρκους εἰς Βόρειον Ἤπειρον. Εἰς τήν θρασείαν ταύτην διαστροφήν τῶν γεγονότων εἶμαι ὑποχρεωμένος νά δηλώσω, ὅτι ἀφ’ ἑνός αἱ Ἐθνικαί Ὁμάδες Ἑλλήνων Ἀνταρτῶν, τῶν ὁποίων ἡγούμην, δέν ἕδρασαν εἰς τήν Βόρειον Ἤπειρον, ἀφ᾽ ἑτέρου, ὅτι αἱ ὁμάδαι αὗται ἐπροστάτευσαν πάντοτε τήν ἐν Ἑλλάδι τουρκικήν μειονότητα ἐξ ἴσου πρός τούς Ἕλληνας τῆς ὑπό τόν ἔλεγχόν μου περιοχῆς, συμφώνως πρός τά πατροπαράδοτα ἔθιμα τῆς φιλοξενίας, ἡ ὁποία, ὡς ἔγινε παγκοσμίως γνωστόν, εἰς τόν τόπον μας θεωρεῖται ἱερά.

Ἄν ὁ κ. Ἐμπουζιά ὁμιλῆ περί Τούρκων διά νά προκαλέση ἐντυπώσεις, ἀλλ᾽ ἐννοεῖ τούς Ἀλβανούς τῆς Θεσπρωτίας, πληροφορῶ τόσον αὐτόν, ὅσον καί ἐκείνους οἱ ὁποῖοι τόν ἤκουσαν, ὅτι ὄχι οἱ Τοῦρκοι, ἀλλ᾽ ἡμεῖς οἱ Ἕλληνες θρηνοῦμεν ἀπό τῆς ἐπαράτου ἐποχῆς τῆς Κατοχῆς, χιλιάδας θυμάτων τῆς θυριωδίας τῶν ἐν λόγῳ Ἀλβανῶν. Οὗτοι πράγματι πρό τῆς κηρύξεως τοῦ πολέμου κατά τῆς Χώρας μας ἀπό μέρους τῆς Ἰταλίας καί κατά τήν διάρκειαν αὐτοῦ, διά κατασκοπίας καί ὅλων τῶν δολίων μέσων, τά ὁποῖα ἡ ἰταλική φασιστική Κυβέρνησις τούς παρεῖχε, προσεπάθησαν πάντοτε νά δημιουργήσουν ὅ,τι ἦτο δυνατόν εἰς βάρος τῆς Ἑλλάδος καί τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ.

Ἅμα τῇ εἰσβολῇ δέ τῶν ἰταλικῶν στρατευμάτων, οἱ Ἀλβανοί τῆς Θεσπρωτίας, καίτοι Ἕλληνες, κατετάγησαν ὡς ἐθελονταί εἰς τάς τάξεις τοῦ ἰταλικοῦ στρατοῦ Κατοχῆς, καί ἐν συνέχειᾳ ἀπό τῆς πτώσεως τῆς Ἰταλίας, τοῦ γερμανικοῦ στρατοῦ καί ἤνοιξαν μέτωπον ἐναντίον μας. Φέροντες δέ ἰταλικά καί γερμανικά ὅπλα καί στολάς, ἄλλοτε μέν ἐνήργουν ὡς τακτικά τμήματα τοῦ ἰταλικοῦ ἤ τοῦ γερμανικοῦ στρατοῦ καί ἄλλοτε ὡς τμήματα τῆς Τσέτας -τοῦ ἀλβανικοῦ ΕΑΜ- καί ἐπέρασαν διά πυρός καί σιδήρου τόν ἄμαχον ἑλληνικόν πληθυσμόν τῆς ὑπαίθρου ἐπί τῆς ὁποίας ἡ βαρβαρότης των ἠπλώθη κατά τρόπον πρωτοφανῆ εἰς ἀγριότητα. Μετ᾽ αὐτῶν εὑρισκόμεθα εἰς συνεχῆ καί σκληρότατον πόλεμον καθ᾽ ὅλην τήν διάρκειαν τῆς Κατοχῆς.

Οὐδέποτε, ἐν τούτοις, οἱασδήποτε ἐξ ἡμῶν διενοήθη ποτέ νά ἐπιβάλη ἀντίποινα εἰς τούς Τούρκους κατοίκους τῆς Ἠπείρου ἤ τῆς Μακεδονίας ἐπί τῷ λόγῳ ὅτι οὗτοι ἔχουν κοινήν μετά τῶν ἐγκληματιῶν ἐκείνων θρησκείαν. Τούς Τούρκους τῆς Ἑλλάδος τούς ἐσεβάσθημεν καί ἡμεῖς ὅσον τούς ἐσεβάσθησαν πάντοτε καί αἱ ἐπίσημοι Ἑλληνικαί Ἀρχαί καί ὁ Ἑλληνικός Λαός, ἐκ τῶν κόλπων καί τῆς σαρκός τοῦ ὁποίου ἐξώρμησεν ἡ ὠργανωμένη Ἐθνική Ἀντίστασις, ἡ ὁποία συνεπλήρωσε τήν ἱστορίαν τῶν κρισιμωτέρων στιγμῶν τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους.

Εὐχαριστῶ διά τήν φιλοξενίαν

διατελῶ μετά τιμῆς

ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΖΕΡΒΑΣ

ὑποστράτηγος ἐ.ἀ.

Ἀθῆναι, 28/2/1956»

Συμπερασματικά, ἡ δράση καί ἡ προσφορά τοῦ Ζέρβα καί τῆς ὀργάνωσής του στό ἐθνικό θέμα προάσπισης τῆς Ἠπείρου ἀπό τίς ὀρέξεις καί τούς σκοπούς τῶν Ἀλβανῶν θεωρεῖται καί εἶναι ἰδιαίτερα σημαντική. Δέν εἶναι τυχαῖο πώς οἱ Τσάμηδες καί οἱ Γερμανοί, γιά δικούς τους λόγους ὁ καθένας, θεωροῦν τόν Ζέρβα ὡς τόν σημαντικότερο ἐχθρό γιά τίς περιοχές τῆς Παραμυθιᾶς καί τοῦ Σουλίου, ὅλο αὐτό τό διάστημα (Ἰούλιος 1943 - Σεπτέμβριος 1944). Σέ ἀλληλογραφία τοῦ στρατηγοῦ Λάνζ μέ τόν Μαζάρ Ντῖνο (2.1.1944) ὁ πρῶτος ἀπαντᾶ σέ εὐχετήριο μήνυμα τοῦ δεύτερου κλείνοντας λέγοντας πώς ἐλπίζει «σέ μία ἐπιτυχή συνεργασία στόν κοινό ἀγώνα κατά τῶν κομμουνιστῶν».

Ὅπου «κομμουνιστές» βεβαίως εἶναι οἱ ἀντάρτες τοῦ Ζέρβα. Σύμφωνα μέ τήν διαταγή ὑπ᾽ ἀριθμόν 002060/16.9.1941, τοῦ ἴδιου τοῦ Χίτλερ, πού ὑπογράφει ὁ στρατηγός Κάιτελ: «[...] α) Σέ κάθε περίπτωση ἀντίστασης κατά τῶν γερμανικῶν κατοχικῶν δυνάμεων, καί ἀνεξάρτητα ἀπό τό πῶς εἶναι κάθε φορά οἱ πραγματικές περιστάσεις, ἡ ἀντίσταση πρέπει νά ἀποδίδεται σέ κομμουνιστικά αἴτια. [...]».  

Τό τέλος τοῦ Μαζάρ Ντῖνο πάντως ἦταν ἄσχημο καθώς δολοφονήθηκε μέ τό στίγμα τοῦ «προδότη» ἐξ᾽ αἰτίας  τῆς συνεργασίας του μέ τούς Γερμανούς ἀπό τό καθεστώς τοῦ Χότζα. Σύμφωνα ὅμως μέ ἀλβανικές πηγές ὁ Μαζάρ Ντῖνο ἦταν πατριώτης πού «σκότωσε μέ τά χέρια του μόνο ἐκείνους πού ὑποστήριζαν τόν Ζέρβα ἤ πού ἐναντιώνονταν στήν ἕνωση τῆς Τσαμουριᾶς μέ τήν Αλβανία».  

(απόσπασμα από το βιβλίο του Ιωαν. Αθανασόπουλου «Στρατηγός Ναπολέων Ζέρβας, ιστορική βιογραφία (1891-1957)», Πελασγός, Αθήνα 2020)

Φῶτο:  Τμῆμα Τσάμηδων παρουσιάζει ὅπλα σέ Γερμανό ἀξιωματικό. Το μνημεῖο τῶν 49 ἐκτελεσθέντων προκρίτων στήν Παραμυθιά