Ἡ ἑνιαία Ἤπειρος στὸν χῶρο καὶ τὸν χρόνο…

Ἡ ἵδρυση τοῦ ἀλβανικοῦ κράτους καὶ τὸ αὐτονομιακὸ κίνημα

Οἱ αἰῶνες πέρασαν μέσα στὴν καταφρόνια καὶ τὴν ἀνυποληψία καὶ φτάσαμε στὴν εὐλογημένη χρονιὰ τὸ 1913 ποὺ ἡ Ἤπειρος ἀπελευθερώθηκε καὶ ἐνσωματώθηκε μὲ τὸν ἐθνικὸ κορμό. Δυστυχῶς, ὅμως ἕνα ἑλληνικότατο τμῆμα της παρέμεινε ὑπὸ ξενικὴ κατοχή. Ἂς διατρέξουμε σύντομα τὰ γεγονότα αὐτῆς τῆς ἐποχῆς, ποὺ ἀφοροῦν τὴ σύσταση τοῦ ἀλβανικοῦ κράτους καὶ τὴν παραχώρηση σ’ αὐτὸ ἑλληνικῶν ἠπειρωτικῶν ἐδαφῶν.

Ἡ ἵδρυση καὶ συγκρότηση τοῦ ἀλβανικοῦ κράτους εἶναι ἀπόρροια τῶν Βαλκανικῶν πολέμων (1912-13), ὅταν Ἕλληνες, Βούλγαροι, Σέρβοι καὶ Μαυροβούνιοι, μετὰ τοὺς νικηφόρους πολέμους, μοιράστηκαν τὰ ἐδαφικὰ κράτη τῆς ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας. Εἶναι ἱστορικὰ ἐξακριβωμένο ὅτι ἡ πλειοψηφία τῶν Ἀλβανῶν ἦταν τὴν ἐποχὴ ἐκείνη καὶ παραμένει καὶ σήμερα μουσουλμανική. Στοὺς βαλκανικοὺς πολέμους ταυτίστηκε μὲ τὸν ἐπικυρίαρχο καὶ μάλιστα βοήθησε τοὺς πολιορκημένους Τούρκους τῶν Ἰωαννίνων μὲ ἐφόδια καὶ συνέχισε νὰ τοὺς συντρέχει ὡς τὴν κατάληψη τῆς πόλης ἀπὸ τὸν ἑλληνικὸ στρατό. Τὸ παράδοξο στὴν προκειμένη περίπτωση εἶναι ὅτι οἱ Ἀλβανοὶ κέρδισαν τὴν ἀνεξαρτησία τους στηριζόμενοι ἀπὸ τὸ ἕνα μέρος στὸ αἷμα ποὺ ἔχυσαν οἱ ἀντίπαλοί τους νικητὲς καὶ ἀπὸ τὸ ἄλλο στὴ στήριξη καὶ βοήθεια τῶν τότε μεγάλων Δυνάμεων, οἱ ὁποῖες πολὺ σύντομα θὰ βρίσκονταν ἀντιμέτωπες στὸν Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οἱ Ἀλβανοὶ δὲν εἶχαν καμία δυνατότητα νὰ ἀσκήσουν πολιτικὴ γιὰ ἐδαφικὲς διεκδικήσεις. Ὅμως, ἡ ἀντίθεση τῆς Αὐστροουγγαρίας πρὸς τὶς βλέψεις τῶν Σλάβων στὰ Βαλκάνια καὶ ἡ φιλοδοξία τῆς Ἰταλίας νὰ ἐποπτεύει στὴν Ἀδριατική, εὐνόησαν τοὺς Ἀλβανούς. Ἀποτέλεσμα αὐτῆς τῆς διαμάχης μεταξὺ Αὐστριακῶν, Ἰταλῶν καὶ Ρώσων ἦταν περισσότερο εὐνοϊκὸ γιὰ τοὺς Σέρβους, ποὺ τοὺς παραχωρήθηκαν περιοχές, στὶς ὁποῖες ἡ πληθυσμιακὴ ἀλβανικὴ πλειοψηφία ἦταν ἐμφανής, ὅπως τὸ Κόσσοβο καὶ τὸ Τέτοβο, ἐνῶ τὸ ὑπὸ διεκδίκηση βόρειο τμῆμα τῆς Ἠπείρου, μὲ συμπαγεῖς ἑλληνικοὺς πληθυσμούς, παραχωρήθηκε στὸ νεοσύστατο ἀλβανικὸ κράτος.

Τὸν Ἰανουάριο τοῦ 1913 οἱ ἑλληνικὲς διεκδικήσεις παραπέμφθηκαν στὴν πρεσβευτικὴ διάσκεψη, διεθνὴς ὀργανισμὸς ποὺ εἶχε ἀναλάβει τὴν ὁριοθέτηση τοῦ ἀλβανικοῦ κράτους. Τὰ ἐπιχειρήματα τῆς Ἑλλάδος εἶχαν ὡς βάση τὰ ἐθνογραφικὰ στοιχεῖα. Σύμφωνα μὲ τὰ στοιχεῖα αὐτὰ τὰ 2/3 τοῦ πληθυσμιακοῦ δυναμικοῦ τῆς Βορείου Ἠπείρου ἦταν Ἕλληνες, γεγονὸς ποὺ ἀποδεικνυόταν καὶ ἀπὸ τουρκικὲς στατιστικές.

Ἤδη τὸν Νοέμβριο τοῦ 1912, ὁ ταγματάρχης Σπύρος Σπυρομήλιος, ὁ καπετάνιος Μπούας τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα, ἐξήγειρε τοὺς Χειμαριῶτες καὶ ἀπελευθέρωσε τὴ Χειμάρα ἀπὸ τοὺς Τούρκους. Μὲ τὴν ἅλωση τῶν Ἰωαννίνων (Φεβρουάριος 1913) ὁ ἑλληνικὸς στρατὸς προχώρησε στὴ Βόρειο καὶ κατέλαβε τὸ Ἀργυροκάστρο, τὸ Τεπελένι καὶ τὶς ἄλλες περιοχὲς ὡς τὴ γραμμὴ τῶν ἑλληνικῶν διεκδικήσεων δηλαδὴ τὴν κοιλάδα τῆς Δρυϊνουπόλεως (Δερόπολης) στὸ κέντρο, δυτικὰ τὸ Δέλβινο καὶ τὸ λιμάνι τῶν Ἁγίων Σαράντα καὶ παραλιακὰ ὡς τὴ Χειμάρα καὶ ἀνατολικὰ τὴν κοιλάδα τῆς Πρεμετῆς καὶ τὴν Κορυτσά.

Ἡ Ἰταλία καὶ ἡ Αὐστρία ἀντιτάχθηκαν. Ἡ Γαλλία ὑποστήριξε τὴν Ἑλλάδα, ἐνῶ ἡ Ἀγγλία μὲ τὸν ὑπουργὸ τῶν Ἐξωτερικῶν Sit Edward Grey, πρότεινε στὴν Ἑλλάδα νὰ παραχωρηθοῦν τὰ νησιὰ τοῦ Αἰγαίου, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν Ἴμβρο καὶ τὴν Τένεδο καὶ ἡ ἀκτὴ ἀπέναντι ἀπὸ τὴν Κέρκυρα μὲ τὸ ἀκρωτήρι τοῦ Στύλου καὶ τὴν Κορυτσὰ νὰ παραχωρηθοῦν στὴν Ἀλβανία.

Ἡ πρεσβευτικὴ Διάσκεψη συγκρότησε Διεθνῆ Ἐπιτροπὴ γιὰ τὸν καθορισμὸ τῶν Ἑλληνοαλβανικῶν συνόρων. Στὶς ἀρχὲς τοῦ Ὀκτωβρίου 1913 ἡ Διεθνὴς ἐπιτροπὴ ἐπιδόθηκε στὸ ἔργο της καὶ κατέληξε, μὲ τὴν ὑποστήριξη καὶ τῆς Ἰταλικῆς διπλωματίας, στὸ Πρωτόκολλο τῆς Φλωρεντίας (Δεκέμβριος 1913). Τὸ Πρωτόκολλο αὐτὸ πρὸ ἔβλεπε τὰ νότια σύνορα τῆς Ἀλβανίας νὰ ξεκινοῦν ἀπὸ τὸ ἀκρωτήριο Στύλος ὡς τὶς Πρέσπες καὶ νὰ περιλαμβάνουν τὶς περιοχὲς Δελβίνου, Ἁγίων Σαράντα, Χειμάρας, Ἀργυροκάστρου, Πρεμετῆς, Λεσκοβικίου καὶ Κορυτσᾶς. Τὴν 1η Φεβρουαρίου 1914 ἡ Ἑλλάδα εἰδοποιήθηκε ἀπὸ τὶς δυνάμεις τῆς Τριπλῆς Συνεννόησης ὅτι μποροῦσε νὰ προσαρτήσει τὰ νησιὰ τοῦ Αἰγαίου, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν Ἴμβρο καὶ τὴν Τένεδο. Οἱ Ἕλληνες τῆς Βορείου Ἠπείρου, μετὰ τὴ ρύθμιση αὐτή, ἀντέδρασαν καὶ ἡ ἀντίδρασή τους πῆρε τὴ μορφὴ αὐτονομιστικοῦ κινήματος.

Μὲ πρόεδρο τὸν Γεώργιο Ζωγράφο, πρώην ὑπουργὸ τῶν Ἐξωτερικῶν τῆς Ἑλλάδος συγκροτήθηκε στὸ Ἀργυροκάστρο κυβέρνηση τῆς Αὐτόνομης Ἠπείρου καὶ στὶς 17 Φεβρουαρίου τοῦ 1914 κήρυξε τὴν Αὐτονομία τῆς Βορείου Ἠπείρου καὶ κάλεσε τοὺς Βορειοηπειρῶτες νὰ ὑπερασπιστοῦν τὰ δικαιώματά τους. Ὁ ἀγώνας στέφθηκε ἀπὸ πλήρη ἐπιτυχία. Μὲ τὴ μεσολάβηση τῆς Διεθνοῦς Ἐπιτροπῆς τὸν Μάιο τοῦ 1914 ὑπογράφεται στὴν Κέρκυρα τὸ Πρωτόκολλο τῆς Κέρκυρας, μὲ τὸ ὁποῖο ἀναγνωριζόταν ἡ αὐτονομία τῆς Βορείου Ἠπείρου καὶ ὁρίστηκε ἡ Κορυτσὰ καὶ τὸ Ἀργυροκάστρο ὡς τὰ δύο κέντρα τοῦ αὐτόνομου καθεστῶτος.

Τὸ Πρωτόκολλο τῆς Κέρκυρας ἐπικυρώθηκε τὸν Ἰούλιο τοῦ 1914 ἀπὸ τὴν Ἰταλία καὶ Αὐστροουγγαρία καὶ τὸν ἴδιο μήνα ἡ Ἀλβανικὴ κυβέρνηση δεχόταν πλήρως τὸ περιεχόμενο τοῦ Πρωτοκόλλου. Μὲ τὴν ἔκρηξη τοῦ Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ἡ Τριπλῆ Συνεννόηση ἔδωσε ἐντολὴ στὴν Ἑλλάδα νὰ καταλάβει τὴν Βόρειο Ἤπειρο. Τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1914 ὁ ἑλληνικὸς στρατὸς ἐπέστρεφε στὸ Ἀργυροκάστρο καὶ οἱ Ἰταλοὶ ἀποβιβαζόταν στὴν Αὐλώνα.

Τὸν Ἰούνιο τοῦ 1919 ὑπογράφεται ἡ συμφωνία Βενιζέλου – Τιτονί, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία ἡ Ἰταλία ἀναγνώριζε τὰ ἑλληνικὰ δικαιώματα στὴ Βόρειο Ἤπειρο. Δυστυχῶς, οἱ ἐξελίξεις ποὺ ἀκολούθησαν ἐπιφύλαξαν διαφορετικὴ τύχη στὴν περιοχή! Ἡ Ἀλβανία τὸ 1921 γίνεται μέλος τῆς Κοινωνίας τῶν Ἐθνῶν (ΚΤΕ) καὶ καθορίζεται ἡ μεθοριακὴ γραμμὴ μεταξὺ Ἑλλάδος καὶ Ἀλβανίας. Διαβεβαιώνεται ἐπίσημα ὅτι θὰ σεβαστεῖ τὰ δικαιώματα τῆς μειονότητας, τὰ ὁποία, ὅμως, ποτὲ δὲν σεβάστηκε. Τὸ 1930 καταργοῦν τὰ ἐκκλησιαστικὰ προνόμια καὶ ἀρχίζουν ἀφόρητες πιέσεις γιὰ τὴν κατάργηση τῶν ἑλληνικῶν σχολείων. Τὸ σχολικὸ ἔτος 1925 – 26 λειτουργοῦσαν 78 σχολεῖα μὲ 113 δασκάλους. Μὲ τὸ χρόνο ὁ ἀριθμὸς ἐλαττώνονταν καὶ τὸ 1932 – 33 ὑπῆρχαν μόνο 10 σχολεῖα μὲ 11 δασκάλους. Τὸ 1934 ἡ ἀλβανικὴ κυβέρνηση καταργεῖ μὲ νόμο τὰ ἰδιωτικὰ σχολεῖα, ἔμμεσα δηλαδὴ καταργεῖ τὰ ἑλληνικὰ σχολεῖα.

Οἱ Βορειοηπειρῶτες κατέφυγαν τὸ 1935 στὸ Διεθνῆ Δικαστήριο τῆς Χάγης καὶ δικαιώθηκαν καὶ πάλι, ὅμως, ἀργότερα οἱ ἀποφάσεις τοῦ Διεθνοῦς Δικαστηρίου δὲν ἐφαρμόστηκαν.

Ἐκτὸς αὐτῶν, ὁ ρόλος τοῦ Μουσολίνι στὴ διάρκεια τοῦ Μεσοπολέμου, ὁ Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ἡ εἰσβολὴ τῶν Ἰταλῶν στὴ χώρα μας, ἡ κατοχὴ καὶ τὸ καθεστὼς τοῦ Χότζα, τὸ ὁποῖο γιὰ 45 χρόνια φυλάκισε τὸν ἀλβανικὸ καὶ βορειοηπειρωτικὸ λαὸ στὰ ἠλεκτροφόρα συρματοπλέγματα, ὑπονόμευσαν στὴν πράξη τὸ Πρωτόκολλο τῆς Κέρκυρας καὶ ὁδήγησαν τοὺς βορειοηπειρωτικοὺς πληθυσμοὺς σὲ μαρασμό.

* * *

Ἡ ἐγκαθίδρυση τῆς «Σοσιαλιστικῆς Λαϊκῆς Δημοκρατίας» στὴν Ἀλβανία ἀπὸ τὸν Ἐμβὲρ Χότζα σημάδεψε γιὰ 45 χρόνια τὴ ζωὴ τῶν Ἑλλήνων τῆς Βορείου Ἠπείρου. Ἐγκλωβισμένοι στὴν ἀπέραντη ἀλβανικὴ φυλακή, ἀποκομμένοι ἀπὸ τὸ Μητροπολιτικὸ Κέντρο, ἔχασαν τὴν ψυχική τους ἰσορροπία. Ὁ ἀφελληνισμὸς κορυφώθηκε. Φτώχεια, ἀνέχεια, ἀβεβαιότητα καὶ ἀνασφάλεια ἐπικρατοῦσε. Οἱ Ἕλληνες ζοῦσαν τὴ ζωὴ τοῦ «θιγμένου», τοῦ «κολιάκου».

Ἐφαρμόστηκε συστηματικὴ μέθοδος διάβρωσης καὶ ἐξόντωσης τοῦ ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ. Δία νόμου ἀπαγορεύτηκε ἡ θρησκευτικὴ ἐλευθερία καὶ ἡ ἐλευθερία τῆς λατρείας ἀποσχηματίστηκαν οἱ ἱερεῖς καὶ ἀπαγορεύτηκαν μὲ αὐστηρότατες ποινὲς σὲ λατρευτικὲς πράξεις. Οἱ ναοὶ ἔκλεισαν καὶ μεταβλήθηκαν σὲ ἀποθῆκες, σὲ σταύλους καὶ ψυχαγωγικὰ καταστήματα. Ἀπαγορεύτηκε τὸ σημεῖο τοῦ σταυροῦ καὶ ἡ ἐπίκληση τοῦ θεοῦ. Φόβος, τρόμος καὶ ψυχικὸς πόνος.

Ἡ ἴδια πολιτικὴ ἀκολουθήθηκε καὶ στὴν ἐκπαίδευση. Τὰ παιδιὰ ἀνήκουν στὸ κόμμα, ποὺ ἔχει καὶ τὴν εὐθύνη τῆς ἀγωγῆς τους. Γιὰ προσωπικὴ ἐλευθερία καὶ ἐλευθερία ἔκφρασης οὔτε συζήτηση.

Τὰ σχολεῖα ὅλων τῶν βαθμίδων ἐξυπηρετοῦσαν τοὺς σκοποὺς τοῦ Κόμματος. Ἡ ἑλληνικὴ γλώσσα σχεδὸν ἀποπέμφθηκε καὶ ἐξοβελίστηκε. Στὰ 8/χρονα σχολεῖα διδασκόταν τὰ στοιχειωδῶς στὶς τέσσερις τάξεις τοῦ Δημοτικοῦ. Στὶς ὑπόλοιπες τάξεις διδασκόταν μόνο γιὰ 4 ὧρες τὴν ἑβδομάδα ὡς ξένη γλώσσα. Στὰ Λύκεια μόνο ἡ ἀλβανική. Παρεχόταν μόρφωση ποὺ ἐπέβλεπε στὴ «Σοσιαλιστικὴ Οἰκοδόμηση» καὶ στὴν ἀνάπτυξη «ἐθνικῆς ἀλβανικῆς συνείδησης», μὲ πλῆθος ἀνθελληνικῶν κειμένων καὶ προσπάθεια ἀποσύνδεσης τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου μὲ ὅ,τι εἶχε σχέση μὲ τὴν Ἑλλάδα.

Ἡ γλώσσα περιορίστηκε μόνο στὰ χωριὰ τῆς περιοχῆς Ἀργυροκάστρου καὶ Ἁγίων Σαράντα. Ἑξαιρέθηκαν τὰ ἀστικὰ κέντρα (Ἀργυροκάστρο, Ἅγιοι Σαράντα, Δέλβινο, Κορυτσά, Χειμάρα) καὶ ἀλλοῦ ὅπου ζοῦσαν Ἕλληνες, μὲ τὸ αἰτιολογικὸ ὅτι ὁ ἑλληνικὸς πληθυσμὸς ἀποτελεῖ μειοψηφία σὲ σχέση μὲ τὸν ἀλβανικό. Ἀποτέλεσμα νὰ ἀποκοποῦν γλωσσικὰ οἱ Ἕλληνες ἀπὸ τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμὸ καὶ νὰ ἀλλοιωθεῖ ἡ ἑλληνική τους φυσιογνωμία καὶ ταυτότητα.

τοῦ Νίκου Θ. Ὑφαντῆ

Αναδημοσίευση ἀπὸ τὸν «Πρωϊνό Λόγο» Ιωαννίνων 3/6/2019