Να γνωρίσουμε τα χωριά της Βορείου Ηπείρου: η Γράψη

Η Γράψη διοικητικά άνηκε  στην Επαρχία της Κάτω Δρόπολης, σήμερα στο Δήμο Δρόπολης. Νότια συνορεύει με το Γεωργουτσάτες, Βορειοδυτικά με την Λιούγκαρη βορειοανατολικά με τη  Γλύνα και νοτιοδυτικά με την Μουζίνα νομού Δελβίνου.

Τρεις είναι οι συνοικίες που απαρτίζουν το χωριό: το  Προκόκκι, η Δάφνη και ο, Μέσομαχαλάς. Παλιά έγγραφα κάνουν λόγο ότι το Προκόκκι κάποτε ήταν χωριό από μόνο του αλλά οι κάτοικοί του αποκαταστάθηκαν στη Γράψη, Η άλλη συνοικία ονομάστηκε “Δάφνη”, διότι στην ραχούλα που είναι τοποθετημένη βρίσκονται ακόμη σήμερα μπόλικα δεντρύλλια δάφνης.

Η Γράψη είναι χτισμένη στους πρόποδες του Πλατυβουνίου και τις δύο κύριες συνοικίες τις χωρίζει το λεγόμενο Μπουγάζι, που διαμέσου ενός καρόδρομου (οικοδόμημα επί Τουρκίας) συνδέει την Δρόπολη με το Δέλβινο και τους Αγίους Σαράντα. Περίπου 700μ. από το κέντρο του χωρίου, βρίσκονται τα ερείπια του Χανιού που λειτουργούσε άψογα επί Τουρκίας πριν πάνε οι Δροπολίτες στο μεγαλοπάζαρο του Δελβίνου.

Κάτω από το χωριό  και συγκεκριμένα στα ερείπια της ραχούλας που βρίσκονται και αντικείμενα απ’ το παλιό Προκόκκι, περνάει η εθνική οδός, Γεωργουτσάτες - Αγίοι Σαράντα. Αυτή η ράχη ονομάζεται “Τριπίλια” και  πιο πάνω βρίσκεται η «Γούρα του Καρρά». Ενώ από την άλλη πλευρά του Μπουγαζιού, πάνω απ’ την συνοικία “Δάφνη”, βρίσκονται τα ερείπια του χαλασμένου ναού της Αγίας Κυριακής, καθώς και ο Άγιος Μηνάς χτισμένος το 1811 και τριγύρω του το παλιό νεκροταφείο το καμπαναριό, μια ωραία πλακωτή αυλή και όλα τους περικυκλωμένα από ψηλά κυπαρίσσια.

Στις αρχές της δεκαετίας του ‘40, οι Γραψιώτες αποφάσισαν και έχτισαν νέο νεκροταφείο κάπως μακριά από τις οικίες, περίπου 500 μ, άνω του παλιού γεφυριού της Γράψης που συνδέει σχεδόν όλη τη Δρόπολη με τα χωριά της Μαύρης Ρίζας.

Πλάι του νέου νεκροταφείου, οι Γραψιώτες έκτισαν και το παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου. Πριν από πολλά χρόνια οι Γραψιώτες σ' αυτό το μέρος γιόρταζαν την πέμπτη μέρα μετά το Πάσχα την Μεγάλη Παρασκευή.

Στα παλιόσπιτα δίπλα της Γράψης, στο σημείο κοντά των ερειπίων της Παναγιάς οι γερόντοι λένε ότι βρισκόταν το κεφαλοχώρι Σιαράταις. Αυτό βρισκόταν ΒΔ της σημερινής Γράψης και σε μικρή απόσταση με το γειτονικό χωριό Γεωργουτσάτες. Σύμφωνα  με τα χειρόγραφα του Μοναστηριού της Δούβιανης, αυτά τα χωριά, δ.λ.δ. το Σιαράταις καταστράφηκε περίπου τον 12-αιώνα και ότι το Προκόκκι, μνημονεύονταν μέχρι το 1748, πράγμα που μας λέει ότι η διάλυση αυτών των χωριών έχει γίνει περίπου τον 16- αι. μ.Χ.

Επομένως στα Δίπτυχα της Μονής Δρυάνου αναγράφονται ονόματα χωριών της Δρόπολης του 13-ου αιώνα μ.Χ., όπως μαρτυρεί και η  τούρκικη στατιστική του 1431. Όπου πολλά δροπολίτικα χωριά ν’ ανήκουν σε πολύ παλιές εποχές.

Μετά το 1431, οι κάτοικοι του χωριού Σιαράτες, μετανάστευσαν ομαδικά στην Φιλιππούπολη της Ανατολικής Ρωμυλίας κοντά στην Βόρεια Θράκη.

Οι Σιαράτες, σύμφωνα το Ν. Μουστακίδη, ήταν ένα πολύ μεγάλο χωριό με εφτά εργαστήρια, αλλά και με εξαιρετική ζωντάνια. Όταν διαλύθηκε το χωριό Σιαράτες, πολλοί Σιαρατινοί εγκαταστάθηκαν στο γειτονικό χωριό Προκόκκι και μετά στην Γράψη. Κάτοικοι του χωριού Γράψη, περίπου τον 15-αιώνα μ.Χ., μετακινήθηκαν προς Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν στο Μαλακάσια Ιωαννίνων, όπου ίδρυσαν νέο χωριό με το όνομα Κράψι. Απ’ αυτό το χωριό κατάγεται ο Πατριάρχης Ιωασάφ Β , ο οποίος πατριάρχησε κατά τα έτη 1565-1575, μ.Χ.

Σύμφωνα το Λαμπρίδη, οι Γραψιώτες αντιστάθηκαν με όπλα έναντι των Τούρκων κατακτητών, σκότωσαν περίπου 14 απ' αυτούς και τη νύχτα καβαλίκεψαν τα άλογα, αφού τους βάλανε τα πέταλα ανάποδα, και έφυγαν προς τα Γιάννενα.

Οι γερόντοι της Γράψης διηγούνται ότι μέχρι το 1930, μεταξύ των δύο χωριών Γράψης-Κράψης διατηρούνται  διάφορες επαφές. Πολλά επώνυμα ταιριάζουν στα δύο χωριά κ.ά.

Στις αρχές του 1991, διοργανώθηκε στη Γράψη το Αντάμωμα των ντόπιων Γραψιωτών με παλιούς μετανάστες και αντιπροσωπεία από το χωριό Κράψι.

Το Λεξικό της Επαναστάσεως του 1821, του Γ. Γαζή αναφέρει: “Η Δρόπολιν έστειλαν στην μαχόμενην Ελλάδα εκατοντάδες μαχητών, των οποίων τα ονόματα λησμονήθηκαν. Εις τις μάχες διεκρίθει ο καπετάν Γιαννικώστας από την Γράψιν και ο καπετάν Χαλάστρας από το Σελιό.”.

Οι Γραψιώτες αγκάλιασαν το Αντιφασιστικό Κίνημα εντάσσοντας στα  παρτιζάνικα τάγματα 13 παλικάρια, όπου έπεσε ηρωικά και ο νεαρός Γραψιώτης  Γιάννη Κύρκος και ο νεαρός Μιχάλης Πόλλιος του μπάρμπα Πάντου.

Μετά τον πόλεμο οι Γραψιώτες ασχολήθηκαν κυριολεκτικά με την γεωργία και κτηνοτροφία. Όμως πολλοί απ’ αυτούς ασχολήθηκαν με το επάγγελμα του φορτηγατζή σε διάφορες πόλεις της Αλβανίας. Το 1984 η Γράψη μετρούσε περίπου 68 φορτηγατζήδες οδηγούς σε όλη την επικράτεια.

Όμως οι Γραψιώτες είχαν και μια ειδική επιθυμία για τα γράμματα. Μάλλον ήταν το μοναδικό χωριό στην Δρόπολη που έστελνε δεκάδες παιδιά στο 7-χρονο σχολείο του Τεπελενίου (διότι το 7-χρόνο σχολείο των Σωφρατίκων ήταν περίπου 5 χμ. μακριά), για να σπουδάσουν μετά στο Πανεπιστήμιο. Έτσι η Γράψη μέχρι το 2005 αριθμούσε  38 τελειόφοιτους σε διάφορα επαγγέλματα .

Το 1967, όπως παντού στην Αλβανία, έπαψε να λειτουργεί η εκκλησία του Αγίου-Μηνά, ο οποίος μετατράπηκε σε αποθήκη του Γεωργικού Συνεταιρισμού. Οι άθεοι γκρέμισαν το καμπαναριό και κατάστρεψαν αυλές και αυλόγυρους της εκκλησίας. Μετά το 1990, με την βοήθεια των Γραψιωτών μεταναστών, ανακαινίστηκε η εκκλησία του Άγιου-Μηνά και αργότερα το παρεκκλήσι του Αι-Δημήτρη.

Οι Γραψίωτες είναι εξαιρετικά φημισμένοι για τα τραγούδια και τους λαογραφικούς ομίλους. Από το 1933 οι Ιταλικές δισκογραφικές εταιρίες “Columbia” και “Odeon” κυκλοφόρησαν σε δίσκους γραμμοφώνου δεκάδες πολυφωνικά βορειοηπειρωτικά τραγούδια από τον πολυφωνικό όμιλο των αντρών της Γράψης. Και ποιος δεν γνώριζε και θαύμασε τον ταλαντούχο χορευτή Νίκο Παπά, Βασίλη Πόλιο, Κώστα, Γιώργο και Βασίλη Κύρκο, Αλκή Πόλλιο και Βασίλη Μπακούλα;

“Γράψη και περηφάνια”, την έχει χαρακτηρίσει με την καλή της έννοια ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός. Και πράγματι η Γράψη κάνει περήφανη με το έργο της όχι μόνον τον εαυτό της, αλλά όλη τη Δρόπολη και παραπέρα.

Λευτέρης Κοντός